Suv ostida sakson ming kilometr

1 

Monitor  -

  dengiz  qirg'oqlarini  mudofaa  qilish  yoki  qirg'oq 

istehkomlariga  hujum  etish  uchun  moslashtirilgan  zirhli  harbiy 

kema

90

---

tingizni  har  bir  vijdonli  odam  qabul  qilaversa 

bo'ladigan deb ishonaman, albatta.

-   Shubhasiz!  Mana  u,  eshiting:  ehtimol,  ba’zi 

ko'zda  tutilmagan  sharoitlarga  ko‘ra,  sizlarni 

ba’zan soatlab,  balki kunlab  -   buni  oldindan aytish 

qiyin  -   qamab  qo'yishga  majbur  bo'larman.  Har 

qanday  sharoitda  ham  men  zo'ravonlik  tomoniga 

o'tishni istamayman, shuning uchun bunday hollar- 

da so'zsiz boysunish haqida bergan va’dalaringizga 

ishonch  hosil  qilishim  kerak.  Men  bunday  taklifni 

sizga aytish bilan birga ro‘y berishi mumkin bo‘lgan 

ko'ngilsizliklar  uchun  javobgarlikni  sizlardan  ta- 

moman soqit etaman,  chunki  sizlar bilishingiz man 

etilgan  narsani  hatto  ko'rolmaysizlar  ham.  Shar- 

timni qabul qilasizlarmi?

Demak,  suvosti  kemasida  jamiyat  qonunla- 

ri  bilan  aloqasini  uzmagan  kishilar  ko'rishi  lozim 

bo'lmagan  voqealar  ham  ro‘y  berib  turar  ekan-da. 

Kelajak menga hozirlagan barcha tasodiflarning eng 

,  noxushlaridan biri shu desam yanglishmayman.

-   Qabul  qilamiz,  -   deb javob berdim men.  -   Fa­

qat...  ruxsat  etsangiz,  bitta  savolim  bor  edi,  kapi­

tan?

-  Marhamat.

-   Siz  kemangizda  bizni  erkin  yura  olasiz,  dedi- 

ngiz, shundaymi?

-  Ha, mutlaqo erkin yura olasizlar.

-   Buni  qanday  tushunsa  bo'ladi,  aytib  bera  ol- 

maysizmi?

-   Sizlar  kemada  bemalol  yurishingiz,  u  yerda 

bo'layotgan  hamma  narsalarni,  ayrimlaridan  tash- 

qari,  ko'rishlaringiz,  kuzatishlaringiz,  qisqasi,  xud­

di m en va hamrohlarim foydalanayotgan erkinlikka 

erishishingiz mumkin.

Biz bir-birimizni tushunmaganimiz aniq edi.

91

---

-   Kechirasiz, kapitan,  -   dedim men,  -   ammo bu 

erkinlik mahbusga turmada yurish uchun ruxsat be- 

riladiganday  gap-ku.  Biz  bu  bilan  qanoatlanib  qo- 

lolmaymiz.

-   Xuddi  shu  bilan  qanoatlanib  qolishlaringizga 

to ‘g‘ri keladi.

-   Nima,  biz  vatanimiz,  oilalarimiz,  yor-biro- 

darlarimiz  oldiga  qaytishdan  abadiy  voz  kechi- 

shimiz kerakmi?

-   Ha.  Ammo  jamiyatingizda  qonunlar  deb  atal- 

gan va odamlar unga ko‘r-ko‘rona ergashadigan jir- 

kanch  jabr-zulm  mashaqqatlaridan voz  kechish  siz 

o'ylagancha qiyin emas.

-  Menga qolsa,  -  xitob qildi Ned Lend,  -  bu yer- 

dan qochishga  intilmayman deb hech qachon va’da 

bermayman.

-   Men  sizdan  buni  so'ramayman  ham,  Lend,- 

loqaydlik bilan javob berdi kapitan.

-   Kapitan,  -   deb  baqirib yubordim men  o'zimni 

to'xtata  olmay,  -   hukmronligingizni  suiiste’mol 

qilyapsiz! Bu -  shafqatsizlik!

-  Yo'q,  janoblar, bu -  yumshoq ko'ngillik!  Sizlar 

jangdan keyin menga asir tushdingizlar. Men sizlar- 

ga hayot in’om etyapman, vaholanki, okeanga uloq- 

tirib tashlashim  ham mumkin edi.  Sizlar menga hu- 

jum qildingizlar!  Sizlar biron kimsa bilishi  mumkin 

bo'lm agan  sirdan  -   mening  borligim  to'grisidagi 

sirdan  voqif  bo'ldingizlar!  Xo'sh,  mavjudligimni 

hech  kim bilishi  lozim  bo'lmagan  quruqlikka  qayt- 

sak  hech  qanday  qarshiliksiz  qo'yib  yuboradi  deb 

oylaysizlarmi?  Hech  qachon!  Sizlarni  suvosti  ke- 

mamda  tutib  turar ekanman,  sizlarning manfaatla- 

ringizni emas, shaxsan o ‘zimnikini o'ylayapman.

Kapitan  shunday  ohangda  gapirdiki,  men  uni

92

---

fikridan qaytarish uchun urinish befoyda ekanligini 

tushundim.

-   Gapning  qisqasi,  kapitan,  sodda  qilib  ayt- 

ganda,  bizga  asirlik  yo  o'limdan  birini  tanlashni 

tavsiya etyapsiz, shundaymi?

-  Juda to'g'ri.

-   Do‘stlarim,  -   deya Konsel va Ned Lendga mu- 

rojaat  etdim,  -   masalaning  bu  qoyilishida  bahs- 

lashib  o'tirishimiz  noo'rin.  Ammo  shuni  unut- 

manglar,  oramizda  bizni  shu  kema  xo'jayini  bilan 

bog'lab turadigan hech qanday va’da yo‘q.

-  Hech qanday, -  tasdiqladi kapitan.

Shundan  so'ng  u  so'zini  yumshoqroq  ohangda

davom ettirdi:

-   Endi  yana  bir-ikki  og'iz  gapim  bor.  Men  siz­

ni  bilaman,  janob  Aronaks.  0 ‘rtoqlaringiz  haqida 

bir  nima  deyolmayman-u,  ammo  shaxsan  o'zingiz 

men  bilan  yo'liqtirgan  tasodifdan  xafa  bo'lmaysiz. 

Hamisha  foydalanib  yurgan  kitoblarim  orasida 

o'zingizning  dengiz  tubining  sirlari  to ‘g‘risidagi 

asaringizni  ham  topa  olasiz.  Men  uni  tez-tez 

o'qib  turaman.  Siz  o‘z  kitobingizda  yerda  fan 

uchun mumkin bo'lgan bilim darajasiga erishgansiz. 

Ammo  ko‘p  narsadan  xabaringiz  yo‘q,  chunki  kam 

narsa  ko'rgansiz.  Sizni  ishontirib  aytamanki,  bu 

yerda  ketgan  vaqtingizga  achinmaysiz.  Mo'jizalar 

o'lkasiga  sayohat  qilasiz.  Ajablanish,  dong  qotib 

hayratlanish  aqlingizning  odatdagi  holatiga  ay- 

lanib  qolishi  mumkin.  Ko'zlaringiz  oldida  tinmay 

yangilanib  turadigan  manzaralar  yaqin  orada  sizni 

zeriktirmasa  kerak.  Men  butun  dunyo  bo'ylab yan- 

gi  suvosti  sayohatiga  chiqishga  qaror  qildim.  Balki 

bu  so'nggisidir  -   kim biladi?  Oldingi  sayohatlarda- 

gi  barcha  kuzatuvlarimga  yakun  yasamoqchiman. 

Bu  ishda  siz  menga yordam berasiz.  Shu bugundan

93

---

e ’tiboran siz tam om an yangi dunyoga kirib borasiz. 

Siz  hali  biron  kishi  ko‘rmagan  narsalarni  ko'rasiz, 

men  hamda  hamrohlarim  bu  hisobga  kirmaydi  va 

planetamiz sizga o'zining so'nggi sirlarini ochadi.

Kapitanning  so'zlari  menda  g'oyat  katta  taas- 

surot  qoldirganligini  e’tirof  etmay  ilojim  yo'q.  U 

tuyg'ularimning eng nozik torini chertdi va men bir 

zumgina bu mo'jizalarni kuzatish yo'qotgan erkim- 

ning o'rnini bosolmasligini unutdim.

Biroq  keyinchalik  bu  muhim  masalaga  yana  bir 

karra qaytishni ko'zlab, quyidagi javob bilan kifoya- 

lana qoldim.

-   Kapitan,  insoniyat  bilan  aloqangizni  uzgan 

bo'lsangiz  ham  insoniy  tuyg'ulardan  voz  kechma- 

gandirsiz.  Biz  halokatga  uchraganlarga  rahm- 

dillik  qilib  kemangizdan  joy  berdingiz.  Men  ham, 

do'stlarim   ham  buni  sira  unutmaymiz.  Ochig'ini, 

aytsam,  fan manfaatlari yo'lida xizmat  qilish shax- 

san  men  uchun  m a’lum  darajada  yo'qotgan  erkim 

evaziga mukofot bo'la oladi.

Kapitan  o'rtamizdagi  shartni  mustahkamlash 

uchun menga qo'lini uzatadi deb o'ylagan edim.

Biroq  u  bunday  qilmadi.  Shunday  qilmagani 

uchun m en unga ichdan achindim.

-   Yana  bir  savol,  -   dedim  men  bu  g'alati  odam 

endi ketmoqchi bo'lib turganida.

-  Qulog'im sizda, janob professor.

-  Sizni nima deb chaqirishimiz kerak?

-   Sizlar uchun  men  faqat kapitan  Nemo1,  siz va 

hamrohlaringiz  esa  men  uchun  faqat  «Nautilus»2 

yo'lovchilari.

Kapitan  Nemo  bir  nima  deb  qichqirdi.  Kayu-