Suv ostida sakson ming kilometr

1 

A m etist -

 binafsharang, qimmatbaho tosh.

421

---

shiga yetadigan darajada ulkan m arm ar bo'laklariga 

o'xshar edi.

Janubga  kirib  borgan  sari  biz  suzar  m uzlarni 

ko'proq uchrata boshladik,  ayrim m uz parchalari va 

aysberglar  tobora  yiriklashar  edi.  Arktika  qushlari 

ularda o'ziga m inglab in qurib olgan edilar.

Bular  o'zlarining  qiy-chuvlari  bilan  quloqlari- 

m izni  qom atga  keltirayotgan  tentakqushlar,  b o ‘- 

ron  qushlari,  puffinlar  edi.  Ulardan  b a’zi  birlari 

«Nautilus»ni kit nim tasi deb o'ylab, uning palubasi- 

ga  qo'nib  olib,  tum shuqlari bilan  tunukani  darang- 

latib ura boshladilar.

Muzliklar orasida hozirgi suzib borishim izda ka­

p itan   Nemo  palubaga  tez-tez  chiqar  va  uzoq  turib 

qolar  edi...  U bu  kimsasiz,  b o 'm -b o ‘sh  joylarni  zo'r 

diqqat bilan ko'zdan kechirar edi.  Men uning odat- 

dagi  sovuq  nigohi  b a ’zan  jonlanib  ketganini  k o'rar 

edim.  Balki  u  o 'sh a  dam larda  inson  qadam i yetm a- 

gan  shu  qutb  suvlarida  tan h o   o'zi  hukm ron  ekani- 

ni  o'ylayotgandir?  Ehtimol,  shundaydir.  Biroq  u bu 

haqda  ovoz  chiqarib  gapirm as  edi.  U  soatlab  qim ir 

etm ay  tu ra r  va  m uzlar  «Nautilus»ni  o'rab  olib,  bu 

tuzoqdan  chiqish  zarur bo'lib  qolgandagina,  uyqu- 

dan uyg'onganday o'ziga kelar edi.

O 'shanda  u  o'zi  shturvalda  turib  «Nautilus»ni 

m ahorat  bilan  boshqarar,  m uz  m aydonlari  va 

tog'lariga  chap  berib  o 'ta r  edi.  Ulardan  b a ’zilari, 

suv  sathiga  yetm ish-sakson  m etrga  chiqib  turadi- 

ganlarining  uzunligi  bir  necha  milyaga  cho'zilib 

ketgan edi.

K o'pincha  «Nautilus»  yo'lini  yaxlit  m uz  devori 

to 'sib   qo'yar edi.  Ammo kapitan Nemo  zudlik bilan 

torgina yoriq topib  olib,  ketidan  darhol yopilib  qo- 

lishini bilsa-da, unga dadil kirib ketar edi.

Shunday qilib, o'z kapitanining m ohir qo'li bilan

422

---

boshqarilayotgan  «Nautilus»  abadiy  m uzliklar  ora- 

sidan ilgarilab borar edi.

M uzlarni  uning  shakli  ham da  hajm iga  qarab 

aniq  tasniflash  m umkinligi  Konselga  juda  m a’qul 

tushdi  va  u  bu  ishni  tezda  o'zlashtirib  oldi:  ays- 

berglar  yoki  muz  tog'lari;  aysfildlar  yoki  m uz  ya- 

langligi;  drayftays  yoki  suzar  m uzlar;  peklar  yoki 

muz bo‘tqasi.

H avoning  harorati  ancha  p ast  edi:  simob  us- 

tunchasi  noldan  yuqori  ikki-uch  xonadan  nariga 

ko'tarilm as  edi.  Ammo  ustim izda  p o 'stin   bo'lgani 

uchun  sovqotm as  edik.  «Nautilus»ning  ichida- 

gi  havo  tashqaridagi  sovuqdan  q a t’i  nazar,  elektr 

pechlar yordam ida m o'tadil haroratda edi.

T o'satdan  pechlar  ishlam ay  qolgan  taqdir- 

da  ham   m o'tadil  h aro rat  vujudga  keltirish  uchun 

«Nautilus»ning bir necha m etr suvga sh o 'n g 'ish i ki- 

foya.

Agar  biz  bu  yerlarga  bir  oy  ilgari  kelganim izda 

edi,  quyoshning  kechasi-yu  kunduzi  sira  botm ay 

turishini  ko'rardik.  Biroq  biz  kechikkan  edik,  tu n  

u ch -to ‘rt soat vaqt olar va keyinchalik bu qutb yer- 

lariga olti oy soya tashlab tu rish  uchun u h a r kecha- 

kunduzda uzayib borar edi.

Biz  15-m artda  Yangi  Shetland  va  Janubiy  Ork­

ney orollari joylashgan parallelni kesib o'tdik. Kapi­

ta n   N em oning  aytishicha,  yaqin-yaqinlargacha  bu 

yerlar behisob  tulenlarga boshpana  bo'lgan,  am m o 

Angliya va Amerika sanoafchilari o 'zlarining boylik 

o rttirish   yo'lidagi  ko‘r-k o ‘rona  hirslarini  qondirish 

m aqsadida urg'ochisini ham ,  narini ham , bolalarini 

ham  qirib tashlashdi,  ana endi bu yerlar qabriston- 

day huvullab yotibdi.

16-m artda  ertalab  soat  sakkizga  yaqin  «N auti­

423

---

lus»  ellik  beshinchi  m eridian  bo'ylab  suzib  borib, 

Janubiy Outb doirasini kesib o'tdi.

Chor  atrofim izni  m uzliklar  o'rab,  ufq  ham  

to'silib  qoldi.  Shunga  qaram ay kapitan Nemo yoriq 

ketidan yoriq izlab,  o'tadigan joy to p ar va janub to ­

m on suzishni davom ettirar edi.

-   U  bizni  qayoqqa  olib  boryapti?  -   deb  o'z- 

o'zim dan ovoz chiqarib so'radim .

-   Boshi  oqqan to m o n g a,-  deb  javob  berdi  m en­

ga Konsel.  -  Boradigan yo'l qolm agach, to'xtaydi.

-   Bunga  kafil  bo'lolm aym an,  -   javob  berdim  

m en.

Gapning ochig'i  bu  xatarli  suzish m enga  m a’qul 

edi.  Bu  m uz  sahrosi  naqadar  ajoyib  m anzara  kashf 

etganini  so'z  bilan  ifodalay  olm aym an.  Bu  yerda- 

gi  m uzlar sira  kutilm agan  shakllar  hosil  etgan  edi­

lar.  Ba’zan muz m aydoni son-sanoqsiz m asjidlar va 

nayza uchli m inoralari bo'lgan k atta sharq shahriga 

o'xshab  ketar  edi.  Boshqa  bir  joyda  esa  m uzliklar 

zilziladan qulagan  shahar vayronalarini  eslatar edi. 

Biroq  quyosh  ufq  tom on  pastroqqa  tushib,  tik nur- 

lar  qiyalashgach,  m uzliklar  m anzarasi  sehrlangan 

kabi  tanib  bo'lm as  darajada  o'zgarar  edi.  Quyosh 

b u lut ortiga yashirinib, m uzlarni tu m an  qoplaganda 

yoki  ikki  muz  bo'lagi  bir-biriga  urilib,  m ingta  to 'p  

otilganday  gum burlaganda,  bu  afsonaviy  spektakl 

m anzarasi yanada tezroq o'zgarar edi.

Bunday  to 'q n ash u v   paytida  «Nautilus»  de­

ngiz  ostida  bo'lsa,  ovoz  suv  orqali  yanada  kuchli- 

roq eshitilar,  ulkan muz bo'laklari tushganda  suvni 

to'lqinlantirib,  xavfli  girdoblar  hosil  etar  edi.  Bun­

day kezlarda «Nautilus» suv ustida  suzadigan oddiy 

kem a  qattiq  b o 'ronda  uchraydigan  holatga  tushib, 

to 'lq in lar uni chayqatar va irg'itib tash lar edi.

K o'pincha  m uzlar  orasida  zarracha  ham   yoriq

424

---

ko'rm aganim da,  m uzliklar  orasida  qolib  ketdik, 

deb  o'ylar  edim.  Ammo  kapitan  Nemo  o'zidagi  ta- 

biiy  tuyg'u  tufayli  yangidan  yangi  o 'tish   joyla- 

rini  topardi.  U  sira  adashm as  edi;  aysberglar  yon 

bag'irlarida  oqadigan  ingichka  ko'kish  suv  jilg'asi 

unga  ko'rsatkich  vazifasini  o 'ta r  edi.  Shuning 

uchun u qutb dengizlarida birinchi bor suzayotgani 

yo'q, degan qarorga keldim.

Biroq  16-m artda  kechga  yaqin  m uzlar  yo'li- 

m izni  tam om an  to 'sib   q o y d i.  Bu  hali  abadiy  m uz­

liklar  m intaqasi  em as,  balki  yax  qoplangan  muz 

maydoni  edi,  xolos.  To'siq  kapitan  Nemoni  to 'x ta- 

tolm adi.  Uzoqdan kem a tezligini  oshirib  kelib,  k a t­

ta   kuch  bilan  muz  devom i  borib  urdi.  «Nautilus» 

pona kabi m o 'rt m uz  orasiga kirdi va uni qarsillatib 

parcha-parcha  qilib  tashladi.  Bu yerda  qadimiy  ta- 

ra n 1 usuli qo'llanildi, am m o hozirgi ta ra n  kuchining 

nihoyasi yo'q edi. Ko'kka ko'tarilgan m uz parchalari 

atrofim izga  do'lday yog'ildi.  Zarb  shu  qadar  kuchli 

bo'ldiki, kem a oldida o 'sh a zahoti yo'l ochildi.

Ba’zan  «Nautilus»  tez  suzib  kelib  o'z  inersiyasi 

bilan  muz  m aydoni  ustiga  chiqar  va  og'irligi  bilan 

uni  sindirar edi.  Bunda ham   pirovard-natijada  muz 

ikki tom onga  chekinib,  hosil bo'lgan b o 'g 'o zd an   il- 

garilab ketar edik.

Shu  kunlarda  biz  tez-tez  qattiq  bo'ronga  duch 

kelib turdik. Ba’zan m uzlam i shu qadar qalin tum an 

qoplardiki,  palubaning  bir  yog idan  ikkinchi  yog'i 

ko'rinm as  edi.  Shamol  juda  beqaror  esardi.  Tunda 

yog'gan  qor  ertalabgacha  zarang'bo'lib  qolar,  unga 

bel  o 'tm aganidan  cho'kich  bilan  tozalashga  to 'g 'ri 

kelardi.

Havo  harorati  noldan  besh  daraja  pastga  tu sh -