Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

66 - САВОЛ: 
МАТЕМАТИКАЛАШТИРИШ ДЕГАНДА
ҚАНДАЙ ЖАРАЁН ТУШУНИЛАДИ? 
ЖАВОБ: Математикалаштириш – бу фанлар тараққиёти 
мантиқига, ишлаб чиқариш эҳтиёжини, иқтисодиётни бошқа-
ришнинг оптимал вариантларини аниқлаш заруратига хизмат 
қиладиган математик таҳлил усулларидан бири [Фалсафа. 
Қомусий луғат. – Т.: Шарқ, 2003 – 243 б.]. 
Математикалаштиришнинг сабаби: табиий, илмий, гуманитар 
ва техник фанлар ҳамда технологик жараёнларнинг тараққиёти 
асосида ҳосил бўладиган ахборотларни алгоритмик тарзда 
мантиқий жиҳатдан тартибга келтиришдан иборатлиги. 
Математикалаштиришнинг зарурати: эмперик дунёдан олин-
ган маълумотлар ва улар асосида ҳосил қилинган ахборотлар 
оламидан қонун, қоида, қонуниятларни яратишдан иборатлигида-
дир. 
Математикалаштиришнинг афзаллиги: тушунчалар, билим-
лар, илмлар, тенгламалар, функционал муносабатлар, функциялар 
ва шу кабиларнинг объектив оламнинг умумлашган образи ва 
моделлари бўлиб, воқеликнинг чуқурроқ таҳлилий билишга имкон 
яратади. 
КЎРСАТМА: 1. Илмий тадқиқот ишининг режасини алгорит-
мик тизим кўринишида ифодалаб олишга ҳаракат қилинг. Бу 
илмий тадқиқот жараёнингизни математикалаштиришга имкон 

---

60 
беради ва бу орқали сиз ижодий фаолиятингизда тизимлилик, 
изчиллик ва узвийлик тамойилларига амал қилишга эришасиз. 
2. Илмий тадқиқот ишини олиб боришда уни олиб боришнинг 
босқичларига амал қилишнинг алгоритмик тизимини ишлаб 
чиқиш керак ва шу асосида маълумотларни тўплаб, уларни 
тадқиқот мақсадига мос тизимлаштириш лозим. 
67 - САВОЛ: 
МАҚОЛАДА МАТЕРИАЛНИНГ ҚАЙСИ 
ЖИҲАТЛАРИ ЁРИТИЛАДИ? 
ЖАВОБ: Мақола – бунда ижтимоий ҳаёт ҳодисаларини чуқур 
таҳлил қилиниб, назарий ва амалий жиҳатдан умумлаштирилади, 
давлат сиёсати, иқтисод, техника, фан ва маданиятда эришган 
ютуқлари, илғор иш тажрибалари оммалаштирилади, халқ хў-
жалигидаги нуқсонлар танқид қилинади, муаллиф ўз қарашларини 
ўртага ташлайди. 
Мақоланинг кириш қисми мавзунинг долзарблиги, мақсад ва 
уни ҳал қилиш технологияси (услубияти) ҳамда қўлга киритилган 
натижалар ва улар таҳлили асосида хулоса бўлмоғи лозим. Булар 
асосида мавзу йўналишига қўшилган ҳисса ва унинг назарий 
ҳамда амалий аҳамияти ёритилади. 
КЎРСАТМА: Мақола тайёрлашда уни нима учун тайёр-
лаётганлигини билиш ижодий фаолиятни самарадор бўлишига 
олиб келади ва бу тадқиқотчидаги ижодий фаолиятни янада 
маҳсулдор ишлашига туртки бўлади.