Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

637 - САВОЛ: ТИЗИМ – БУ ҚАНДАЙ МАЖМУА? 
ЖАВОБ: Тизим – бу маълум мақсад сари йўналтирилган ёки 
ягона маълум мақсад асосида ифодаланган ўзаро боғлиқ манбалар 
(қисм тизимлар, тизим элементлари) мажмуасидир. 
Унинг мақсади муаммони бир бутун қилиб тадқиқ этишга 
имконият яратишдан иборат бўлиб, унинг вазифалари эса таълим-
тарбия жараёнини бир бутун яхлит тизим шаклида ифодалаш ва 
таълим - тарбия жараёнига “Тизимий тахлил”, “Тизимий ёндашув” 
каби тадқиқот усулларини жорий этишга имконият яратишдан 
иборат. 
Тизим таълим - тарбия жараёнини тизим элементлари, қисм 
тизимлар кўринишида ифодалаб, улар орасидаги алоқадорликни 
ўрнатиш орқали таълим - тарбия жараёнидаги қонуниятларни 
очиш 
имкониятини 
яратади 
ва 
мазкур 
жараёнларни 
оптималлаштиришга ёрдам беради. 
Тизим таълим - тарбияга оид муаммоларни ҳал этишда 
“тизимий таҳлил”, “тизимий ёндашув”, “иерархик тизим”ларга 
тегишли тадқиқот усулларини амалиётга жорий этишда кенг 
қўлланилади. 
Тизим педагогик технологияларнинг истиқболли вариант-
ларини яратишда ва уларнинг замон талабига жавоб берадиган 
вариантлар мониторингини ишлаб чиқаришда доимо керак 
бўлади. 
КЎРСАТМА: Халқ таълими тизимида, айниқса, таълимни 
бошқаришда мураккаб динамик тизимлар кўп учрайди. Бунда 
тизимларни илмий - услубий жиҳатдан тадқиқ қилиш ва улардан 
жараёнларни бошқаришда фойдаланиш кўпгина махсус муам-
моларнинг ечимини топиш имкониятини беради: 

режалаштирилган таълим жараёнини тизим таърифи 
талаблари асосида қисмтизим, тизим элементлари ва улар 
ўртасидаги боғланишларни чуқур таҳлил қилиш; 

режалаштирилаётган 
таълим 
жараёнини 
“элементлар
қисмтизимлар тизим” нуқтаи назаридан кўрсаткичлар тўпламини 
яратиш ва уларни мутахассислар ёрдамида муҳокамалар қилиб, 
синфларга ажратиш; 

---

419 

кўрсаткичлар орасидаги боғланишларни ўрганиш, боғлиниш 
қонуниятларини (формулаларни) ўрнатиш ва улар ичидан 
асосийлари ҳамда иккинчи даражалиларини ажратиш; 

аниқланган асосий кўрсаткичлар асосидаги таълим жараёнини 
бошқариш алгоритмини ишлаб чиқиш ва уни синовдан ўтказиш каби 
муаммолар ечими осон ҳал бўлади.