Ҳисоблаш тизимсининг ахборот асослари

Ахборотни тайёрлаш бос қичида нормаллаштириш, аналог - 
рақамли ўзгартириш, шифрлаш амаллари бажарилади. Баъзи ҳолларда бу 
босқич ўзлаштириш босқичига кўмакчи ҳисобланади. Ўзлаштириш ва 
тайёрлаш натижасида узатиш ва ишлов беришга қулай шаклдаги сигнал 
оламиз. 
Ахборотни узатиш ва сақлаш босқичида ахборот бир жойдан
иккинчи жойга узатилади. Узатиш ва сақлаш жараёнида пайдо буладиган 
масалаларнинг бир-бирига яқинлигини ҳисобга олиб, бу икки жараён 
бирлаштирилган. Ахборотни масофага узатишда турли физик табиатли 
каналлар мавжуд (электриқ, электромагнит, оптик, радио ва ер йулдоши 
каналлари). Ахборотни caқлаш учун турли ахборот элтувчиларидан 
(яримутказгич, магнит, оптик) фойдаланилади. 
Ахборотга ишлов бериш босқичида унинг тизимни қизиқтирувчи 
умумий ва муҳим боғланишлари аниқланади. Ушбу босқичда ахборотни 
ўзгартириш ахборот техник воситалари ёки инсон тарафидан бажарилади. Агар 
ишлов бериш жараёни формалланувчи бўлса, унда у техникавий воситаларда 
бажарилади. Замонавий мураккаб тизимларда бу вазифа компьютер 
техникасига юкланган. Бошқариш тизимларида ахборотга ишлов 
беришнинг асосий мақсади бошқариш таъсирларини танлаш 
масалаларини ечишдир. 
Ахборотни акс эт т ириш босқичининг асосий мақсади тypли 
қурилмалар ёрдамида инсонга унинг сезги аъзолари қабул қила оладиган 
ахборотни тайёрлаб бериш. 
Таъсир этиш босқичида ахборот бошқариш тизимсига зарур 
ўзгартиришларни киритиш учун ишлатилади.
Хорижий 
мутахассислар 
ахборот 
технологиялари 
ривожланишининг бешта асосий тенденциясини ажратиб кўрсатади: 
1. Ахборот махсулотларининг мураккаблашуви. Ахборот 
воситаси кўринишидаги ахборот маҳсулоти, эксперт таъминоти 
хизматининг маълумотлар базаси стратегик аҳамият касб этади. Турли 
шаклдаги (нутқ, маълумот, тасвир) ахборот маҳсулотлари эшитиш, 
кўриш ва англаш учун фойдаланувчининг талабига кўра ишлаб 
чиқилади ҳамда унга қулай вақтда ва шаклда маҳсулотни етказиб 
бериш воситаси мавжуд бўлади. Ахборот маҳсулоти борган сари якка 
фойдаланувчига тақдим этиладиган ўзига хос хизмат ва ҳисобобот-
таҳлил ишлари натижалари ўртасидаги гибридга айланиб бормо қда. 

---

14 
2. 
Биргаликда 
ҳаракат 
қилиш 
қобилияти. 
Ахборот 
маҳсулотининг аҳамияти ошиб бориши билан мазкур маҳсулотларни 
компьютер ва инсон ёки ахборот тизимлари ўртасида идеал тарзда 
алмашувини ўтказиш имконияти илғор технологик муаммо касб этади.
Ахборот маҳсулотларини қайта ишлаш ва узатиш муаммоси уларнинг
келиши ва тез харакатланиши бўйича тўлиқ мувофиқ бўлиши лозим. 
3. Оралиқ бўғинларни тузатиш. Биргаликда харакатланиш 
қобилиятининг ривожланиши ахборот маҳсулотлари алмашиш 
жараёнининг такомиллашувига, сўнгра, ахборот манбаи йўлидан 
истеъмолчига қараб оралиқ бўғинлар тугатилади. Масалан, муаллиф ва 
ўқувчи, сотувчи ва харидор, қўшиқчи ва тингловчи ёки ташкилотларда 
мутахассислар ўртасида видеоконференция, электрон киоск, электрон 
почта тизими орқали бевосита мулоқот қилиш имконияти туғилади. 
4. Глобаллаштириш. Ташкилот йўлдош ало қа ва Internet 
тармоғидан фойдаланиб ахборот технологиялари ёрдамида хо ҳлаган 
жойда ва хоҳлаган пайтда иш олиб бориши мумкин. Айнан Internet 
туфайли одамлар дунёнинг ҳар қандай нуқтасидан туриб ўзаро 
мулоқат қилиш имконига эга. Бу ҳолатда доимий ва ярим доимий 
харажатлар янада кенг географик минтақада тақсимланиш ҳисобига 
устиворликка эга бўлади. 
Шундай қилиб, янги ахборот технологиялари – дунё миқёсида 
жамият тараққиётининг саноат асаридан ахборот асрига қараб ўтиш 
асосидир. Мазкур тенденциянинг бизнесда қўлланилиши қуйидаги 
ўзгаришларга олиб келади: 
- ҳар бир иш ўрнида ресурслар етарли бўлганда ахборотларни 
қайта ишлаш учун тақсимланган шахсий ҳисоблашларни амалга 
ошириш; 
- хабарларни жўнатиш учун иш ўринлари бирлашганда 
коммуникациянинг ривожланган тизимини яратиш; 
- ташкилот ахборот о қимига уланганда, мослашувчан глобал 
коммуникацияларга эга бўлиши; 
- электрон савдо тизимини яратиш ва ривожлантириш; 
- ташкилот интеграцияси – ташқи муҳит тизимидаги оралиқ 
бўғинларни бартараф этиш.