A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

Shohruh 
xizm atida  bo'ldi.  1409-yiIi  Xalil  Sulton o 'z  am irlari  tom o n id an  
asir 
o lin g ach ,  S h o h ru h   X u ro so n d a n   M o v aru n n ah rg a  kelib,  M irzo 
U lug'bekni  M ovarounnahr  va  Turkiston  hokim i  etib  tayinladi.  U  1449- 
yilning  25-oktabrigacha  bu  m am lakatni  boshqardi.
M irzo  U lug'bek  yirik  davlat  arbobi,  sarkarda  edi.  Lekin,  u  buyuk 
olim   va  ilm -fan   ham d a  m adaniyat  hom iysi  sifatida  tengi  y o 'q   edi. 
S am arq a n d   u n in g   d a v rid a   S h a rq n in g   yirik  ilm -fa n   va  m a d a n iy a t 
m arkazlaridan  biriga  aylandi.
M irzo  U lug'bek  ikki  yirik  asar  yaratdi.  Biri  “ Ziji  jadidi  k o'rago niy ” 
(“ K o'ragoniyning yangi  astronom ik jadvali”)  b o 'lib ,  1437-yili  yaratilgan 
kitobda  ilmi  nujum ning  nazariy  va  am aliy  m asalalari  qam rab  olingan, 
o'sha  davrdagi  eng  yuksak  ilmiy jasorat  hisoblangan.
Olim ning ikkinchi  asari  “ Ulusi arb a’-yi C hingiziy” bo'lib,  und a X III—
XIV  asrlarda  M o 'g 'u l  im periyasi  tarkibiga  kirgan  m a m la k a tla m in g  
ijtimoiy-siyosiy tarixi qisqa tarzda bayon etilgan.  Kitob  1425-yildan  keyin 
tugallangan.
“Tarixi  arb a’  ulus”  m uqaddim a  va  yetti  bobdan  iborat.  M uqaddi- 
mada  o 'rta   asrlarda  tarixchilar  o 'rtasid a  hukm   surgan  a n ’anaga  k o'ra, 
tangri  taolo  va  uning  elchisi  M uham m ad  payg'am bar avlodlari  sh a’niga 
aytilgan  h am d   va  n a ’t  (m a q to v la r),  O d am   a to n in g   y a ra tilish i  va 
islom iyatdan  a w a l  o 'tg a n   payg'am barlar,  turk larn in g   afsonaviy  o ta- 
bobolari  h iso b lan g an   Yofas  ibn  N u h   va  u n in g   fa rza n d i  T u rk x o n , 
shuningdek,  tu rk -m o 'g 'u l  qabilalari  va  C hingizxon  tarixi  bayon  etilgan.
I  bobda  Turkxon  ibn  Yofas  va  uning  Turkiston  zam inida  podshohlik 
qilgan  avlodi  Abuljaxon,  Dibokuyxon,  Kuyukxon  va  boshqalar,  tatar- 
m o'g'ul  va  turk  qavm lari  va  ulam ing  podshohlari  tarixi  bayon  etilgan.
II  bob tu rk -m o 'g 'u l  xalqlarining  afsonaviy onasi  Alangkuva  va  undan 
tarqalgan avlod,  yani  podshohlar Buzunjon qoon,  Buqoxon,  D utim enxon. 
Qobulxon  va  boshqalar  tarixi  bayonini  o 'z   ichiga  oladi.
Kitobning  III  bobida  C hingizxon  tarixi  bayon  etilgan.
IV bob  U lug'  yurt,  yani  M o'g'iliston va Shim oliy  Xitoyda  hukm ronlik 
qilgan  Chingizxon  vorislari  tarixiga  bag'shlanadi.
V  bob  C hingizxonning  to 'n g 'ic h   o 'g 'li  Jo'jixon   nasiidan  bo'lgan  33 
xonning  Dashti  qipchoqdagi  hukm rom ligi  bayon  etilgan.
VI  bobda  Elxoniylar,  ya’ni  Eron  ham da  O zarbayjonning  X I11—XIV 
asrlardagi  tarixidan  bahs  yuritiladi.
VII  bobda  C h ig 'ato y   ulusining,  K oshg'ar,  Yettisuv,  M ovarounnahr,
moliy Afg'oniston hududidagi  X III—XIV asrlardagi tarixi talqin etilgan.
201

---

Shuni  ham  aytish  kerakki,  m uallif m azkur ulusda  hukm ronlik 
qilgan  h ar 
bir hukm dor xon ustida qisqa va alohida-alohida to'xtalib, ulam ing 
davrida 
sodir  bo'lgan  voqealardan  eng  m uhim larini  bayon  etgan.
“Tarixi  arb a’  ulus”  asarining ayrim   qism lari,  xususan  uning 
to 'rtin c h i 
q ism i,  k o ‘p  jih a td a n   S h a ra fu d d in   Ali  Y azdiyning  
“ M u q a d d im a y i 
Z a fa m o m a ”siga  o 'x sh a b   ketadi.  L ekin ,  U lu g ‘bek  asari 
b irm u n c h a  
m ukam m aldir.  B undan  tash q ari,  u n d a  to 'r t  ulus  o 'rtasid ag i 
siyosiy 
m unosabatlar,  “o 'z b e k ”  etnonim ining  kelib  chiqish  vaqti  xususida 
ham  
qim m atli  m a ’lum otlam i  uchratam iz.
U shbu  k ito b n in g   faqat  q isq artirilg an   tah ririn in g   to 'r t   m o 'ta b a r 
qo'lyozm asi  bizgacha  yetib  kelgan.  U lam ing  ikkitasi  Angliyada,  bittasi 
H indistonda  va  to 'rtin ch i  nusxasi 
A Q S h d a 
saqlanm oqda.
M irzo  U lug'bek  tarixiy  asarining  inglizcha  tarjimasi  1838-yili  Mayls 
tom onidan  Angliyada  chop  etilgan.  O 'zbekcha  taijim asi  B.Ahmedov, 
M .H asaniy va  N .N orqulovlar tom onidan  bajarilib,  1994-yili Toshkentda 
chop  etildi.
“Tarixi  arb a’  ulus”  M arkaziy Osiyo,  O 'zbekiston  va  Q ozog'istonning 
X III—XIV asrlardagi tarixini, ayniqsa C hig'atoy ulusi tarixini o'rganishda 
m uhim   m anbalardan  biri  vazifasini  o 'tash i  m um kin.