Gidrologiya va injener indd

Daryo  vodiysining  pastki  qismi  tekisliklarida  yer  osti  suvlari-
ning shakllanishi. О‘zbekiston past tekisliklarining sug‘oriladigan 
yerlarining asosiy miqdori daryo vodiylarida joylashgan. Bu yer-
larda  daryo  o‘zanlari,  tog‘lararo  egilmalardan  farqli  ravishda, 
grunt suv larini ta’minlovchi asosiy manba hisoblanadi. Bu jara-
yon vodiylarning delta qismida bu yerlarning fizik-geografik va 
geo logik tuzilish sharoitiga ko‘ra keskin rivojlangan.
Fizik-geografik  nuqtayi  nazardan  bu  yerlar  sug‘orish  uchun 
foydalanadigan ichki kontinental rayonga kiradi.
Geologik nuqtayi nazardan bu sug‘oriladigan yerlar tiniq al-
lyuvial, ko‘l, eloviy tog‘ jinslari keng tarqalgan rayonlarni tashkil 
qiladi.  Amudaryo  deltasida  bu  jinslar  o‘zgarmagan  va  bo‘r  tog‘ 
jinslari ustida yotadi.
Tabiiy holda daryodan ta’minlanadigan tabiiy-tarixiy rivoj top-
gan yer osti suvlariga sug‘oriladigan rayonlarda irrigatsiya to‘ridan 
va sug‘oriladigan maydonlarda shimilgan suvlar qo‘shiladi. Dar-
yolarning delta qismlarida tog‘lararo egilmalardan farqli ravish-
da maydon bo‘ylab va chiziqli sizilish yerning geologofatsial tu-
zilishiga nisbatan o‘zgaruvchan bo‘ladi. Irrigatsion kanallarning 
tubi va yonbag‘ri kolmatatsiya bo‘lib qolishiga qarab, ba’zi uchast-
kalarda  sizilish  tezligi  o‘zgaruvchan  bo‘ladi.  Tog‘lararo  egilma-
lardan farqli ravishda vodiylarning delta va pasttekislik qismiga 
yer osti suvlarining oqib kelishi yo‘q darajada bo‘ladi va yer os-
ti suvlarining ta’minlanishi yo‘q darajada bo‘ladi. Geologik tuzi-

---

33
lishlariga ko‘ra yer ostidan ko‘tariladigan suvlar ham yo‘q dara-
jada bo‘ladi.
Atmosfera yog‘inlarining yer osti suvlarini ta’minlash darajasi 
butun kirim miqdorining 8–10% ni va yillik yog‘in miqdorining 
13–15% ni tashkil etadi. 
О‘zbekistonda  daryolarni  quyi  pasttekisliklarga  Zarafshon, 
Qashqadaryo, Amudaryoning Sariqamisholdi, qadimgi (Xorazm) 
va hozirgi deltalari, Buxoro vohasi kiradi.