Materiallar

Tayanchlar. 
In s h o o tn in g   p o y d e v o r  y o k i  z a m in   b ila n   b irik k a n   q is m i 
tayanch
  deb  a ta la d i.  T a y a n c h la r  uch  x i l   boM adi:  s h a m irli  q o ‘ z g ‘ a lu v c h i 
tayanch,  s h a m irli  q o ‘ z g ‘ alm as  tayanch,  s h a m irs iz   q o ‘ z g ‘ alm as  tayanch.
1.4-rasm da  s h a m irli  q o ‘ z g ‘ a lu v c h i  ta y a n c h n in g   k o n s tru k s iy a s i  (a )  va 
u n in g   sodda  ta s v iri  (b )  b e rilg a n ;b u n d a   ste rje n   s h a m ir  (c )  a tro fid a   a yla n a  
o la d i,  g o riz o n ta l  y o ‘ n a lis h d a   q o ‘ z g ‘ ala   o la d i;  b irg in a   v e rtik a l  re a k s iy a   v u - 
ju d g a   k e la d i.
1.5-rasm da  s h a m irli  q o ‘ z g ‘ alm as  ta y a n c h n in g   ko n stru ksiya si  (a)  va   sodda 
ta s v iri  (b )  b e rilg a n ;  bu   ye rd a   ste rje n   s h a m ir  (c )  a tro fid a   aylana  o la d i,  b iro q  
g o riz o n ta l  y o ‘ n a lis h d a   q o ‘ z g ‘ a lm a s d ir.  B u n d a y   tayanchda  ham  g o riz o n ta l, 
h a m   v e rtik a l  re a k s iy a la r  v u ju d g a   k e la d i.

---

1.6.2.  Materiallar  qarshiligi  masalalarida 
uchraydigan  matritsa  va  vektorlar
M a te ria lla r  q a rs h ilig i  fa n id a   m a trits a la r  s ta tik   aniq  va  n o a n iq   balka,  fe r- 
ma,  arka,  ram a  v a   boshqa  k o n s tru k s iy a la rn i  hisoblashda  keng  q o M la n ila d i.
M a trits a la r  eng  m u ra k k a b   h is o b la rn i  E H M   ga  p ro g ra m m a la s h tiris h d a  
o ‘ z in in g   ix c h a m   v a   y a x lit lig i  ham da  u n iv e rs a llig i  b ila n   a jra lib   tu ra d i.  E H M  
va  h iso b la sh   m a te m a tika si  riv o jla n g a n   sari  m a trits a la r  q u rilis h   m e xa n ik a s i- 
n in g   barcha  b o M im la rig a   ja d a l  s u r’ atda  k irib   borm oqda.
M asalan,  M a k s v e l  teorem asiga  asosan  m a te ria lla r  q a rs h ilig i  v a   q u rilis h  
m exanikasi  m a sa la la rid a   u ch ra yd ig a n   m a trits a la rn in g   e le m e n tla ri 
a(i  = a n 
xususiyatga  ega  boM adi.  B u n d a y  m atritsa  d ia g on a l  m a te ria lla r  q a rs h ilig id a  
kv a d ra t  k o ‘ rin is h ig a   ega  boM ib,  d ia g on a lig a   nisbatan  s im m e trik   boMadi.
0 
a ,,
0
0
0