Фарғона политехника институти

1.2.10 Қаватли реактопластлар 
Термопластлар билан солиштирилганда реактопластлар ишлов берилаѐтган 
материалда бўртиқларсиз, титилишларсиз ѐки ѐриларнинг ҳосил бўлишисизтешик 
очиш қийинроқ кечади. Шунинг учун реактопластлар учун пармалашнинг мақбул 
меъѐрларини танлаш ўта муҳим. Бошқа пластмассаларга қараганда қаватли 
пластикларни пармалаш уларнинг қаватма қават тузилиши сабабли фарқ қилади. 
Бундай структуранинг турли жинслиги зарур эҳтиѐткорликни талаб қилади. Тўғри 
бурчак билан пармаланганда қаватларда бўртиқлар ҳосил бўлади ѐки тешик чети 
атрофида ѐриқлар пайдо бўлади; қаватларга параллел равишда пармаланганда 
ишлов берилаѐтган материалнинг титилиши кузатилади. Титилишдан парма устки 
бурчагини ошириш ѐки ишлов берилаѐтган материални махсус мосламаларда ѐки 
қисқичларда тутиш орқали қочиш мумкин. Бундан ташқари, қаватли материаллар 
пармани тешикдан олингандан сўнг сиқилишга мойилликка эга. Шу сабабли 
керакли ўлчамдаги тешикни олиш учун тешикнинг номинал диаметридан бир 
қанча ортиқ диаметрли пармадан фойдаланиш зарур. 
Қаватларга параллел ва перпендикуляр пармалаш вақтида олинган кесиш 
кучилари осциллограмм орқали кўрилганда уларнинг орасида сезиларли фарқ 
кўзга ташланади. Қаватлар йўналишига перпендикуляр пармаланганда 
айлантирувчи момент аввал ошади, сўнгра пасаяди ва парманинг кўндаланг 
қирраси ишлов берилаѐтган материалнинг пастки юзасига етганда нолга 

---

35 
тенглашади, ундан сўнг зудлик билан йўналишини ўзгартиради. Ўқ бўйлаб 
кучларнинг манфий қиймати ишлов берилаѐтган материал пармалаш жараѐнининг 
охирида тешик диаметрини камайиши билан вужудга келадиган материал ва 
парма ўртасидаги ишқаланиш натижасида чўзилишга интилишини, шунингдек 
материалнинг таранглик ва термик кенгайиши ҳам билдиради.
Буровчи моменти қиймати қатламларга параллел йўналиш бўйлаб 
пармалашда қаватлаб қурилиш натижасида кенг тебранади, ўқ бўйлаб куч эса 
максимал қийматига эришгач, пасаяди, бунда пасайиш қатламлари йўналишига 
перпендикуляр пармалашга нисбатан секин-аста кечади