Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

1  Bekimbetova A.Qoraqalpoq pedagogikasi yoshlami olamni bilishga o‘rgatish an'analari.// Maktab va hayot, 2008- 

yil 6-son,  18-20-betlar.

56

---

mashg‘ul bo‘lgan davrda  bu sohaga oid ish tajribalari  bilan birga o‘yin- 

musobaqalarga ham ehtiyoj  sezila boshlangan.

Birinchidan,  mevalami terib yeyish davrida kim ko‘p  va tez meva 

zaxirasini  yig‘sa,  u  to‘q  bo‘lgan.  Bu  o‘ziga  xos  o‘yin-musobaqani 

vujudga keltirgan.

Ikkinchidan,  mohir  terimchilar  qariganda,  ularga  daraxt  uchiga 

chiqib,  xatarli  shoxlarda  turib,  meva  terish  qiyin  boigan.  Bundan 

foydalangan  qariyalar  bolalarga  meva  terishni  ish  sifatida  emas,  balki 

o‘yin shaklida 

0‘rgatishgan.1

Xalq  og‘zaki  ijodi  namunalari  merganlik,  kamondan  otish,  nayza 

sanchish, kurash, qilichbozlik, ot yoki tuyalar ishtirokidagi poyga hamda 

uloqning  ommaviy  tadbirlaming  tarkibiy  ko‘rinishi  boiganligi,  ular 

vositasida  yoshlarda  mardlik,  epchillik,  chaqqonlik,  uddaburonlik, 

matonat  kabi  sifatlar  tarbiyalanganligi,  jangovarlik 

kayfiyati  hosil 

qilinganligi  to‘g‘risida  hikoya  qilinadi.  Turli  davrlarda  yigitlaming 

jismoniy  chiniqqanligi,  ulaming  mard  va  jasur  boiishlariga  jiddiy 

e’tibor qaratilganligi «Alpomish» va «To‘maris» dostonlarida keltirilgan 

quyidagi lavhalar ham isbotlaydi:

1. Balog‘at  yoshiga  yetgan  Barchinoy 

unga  uylanish  niyatida 

boigan  yigitlar  oldiga  shart  qo‘yib,  otlar  ishtirokidagi  poygada  g‘olib 

chiqqan,  ming  qadam  masofada  turib,  yoy  bilan  tanga  pulni  moijalga 

ola  bilgan  va  kurash  tushib  to‘qson  alp  (bahodir)ni  yiqitgan  yigitga 

turmushga chiqishini aytadi.

2.  «Vaqt  alla-palla  boiganda  kuyov  bilan  kelinni  ular  uchun 

belgilangan  soyabon  aravaga  chiqarish  oldidan  kurashtirib  ko‘risha- 

di(bo‘lg‘usi  kelin-kuyovlaming kuch  sinashishi  o‘zbeklar orasida yaqin 

kunlargacha saqlanib qolgan tortishmachoqning ibtidoiy shakli edi)».2

3.  Tarixiy  manbalarda qayd  etilishicha,  qadimdan  «Qilich jangi», 

«Tuya poyga»,  «Tuyalar jangi», «Otliqlar poygachi»,  «Podachi»,  «Poda 

to‘p»,  «Jun  to‘p»,  «Chim  to‘p»,  «Chavgon»  va  boshqa  o‘yinlardan 

yoshlami jangovorlik  va vatanparvarlik  mhida  tarbiyalashda samarali 

foydalanilgan.

0 ‘zbek  xalq  pedagogikasida  aqliy  tarbiyaning  amalga  oshirilishi 

shuni ko‘rsatadiki, bu sohada o‘yin faoliyati muhim rol o‘ynagan. Zero, 

bolalar  tug‘ilganidan  boshlab,  ularda  atrof-muhitni  anglashga  qiziqish 

uyg‘otishga  ahamiyat  berilgan.  Ular  o‘sgan  sayin  bu  qiziqish  ham 

rivojlanib  borgan.  Natijada,  bolalarda aql,  xotira,  ko‘p  narsani  bilishga