Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov



Download 20,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet285/679
Sana31.12.2021
Hajmi20,47 Mb.
#271115
1   ...   281   282   283   284   285   286   287   288   ...   679
Bog'liq
umumiy pedagogika

oh

., T. II. -M .:  1966. c.126.

344


Ulug‘bek rasadxonasida foydalanilgan.  U matematika va astronomiyaga 

oid bir qancha asarlaming muallifidir.

Ulug‘bek  falakiyotshunoslik maktabida ish  olib  borgan Muiniddin, 

uning  o‘g‘li  Mansur  Koshiy  va  Koshiyning  shogirdi,  Ulug‘bek 

asarlarining  sharhchisi  Ali  ibn  Muhammad  Birjoniylar  ham  taniqli 

astronomlardan bo‘lgan.

Ulug‘bek  asarlarining  sharhchisi,  Qozizoda  va  Ulug‘bekning 

iste’dodli  shogirdi,  samarqandlik  matematik va  astronom Alouddin  Ali 

ibn Muhammad  Qushchini  ham eslatib  o‘tish kerak.  U  «o‘z  davrining 

Ptolemeyi» deb  nom olgan.  Ali  Qushchi  ilmiy  ishda Ulug‘bekning eng 

yaqin yordamchilaridan biri edi. Ulug‘bek maktabi namoyandasi sifatida 

Ulug‘bek  asarining  sharhchisi,  astronom  Chalabiy  nomi  ham 

mashhurdir.

Madrasada boshqa mudarrislar bilan bir qatorda,  Ulug‘bekning o‘zi 

ham  astronomiya  bo‘yicha  ma’ruzalar  o‘qir  edi.  Uchinchi  darajali 

algebraik  tenglamaga  olib  kelgan  bir  gradus  yoyning  smusini  aniqlash

—  Ulug‘bek  va  uning  maktabi  erishgan  ajoyib  va  eng  muhim 

muvaffaqiyatlardan biri bo‘ldi.

Ulug‘bek  atrofida  to‘plangan  Samarqand  olimlari  katta  ahamiyat 

bergan eng muhim ilmiy yo‘nalishlardan biri falakiyotshunoslik fani edi. 

Shuni ham aytish kerakki, musulmon mamlakatlarida va umuman islom 

madaniyatida  aniq  fanlar,  ayniqsa,  falakiyotshunoslik  va  riyoziyot 

muhim  o‘rin  tutadi.  Chunki,  musulmon  kishi  qayerda bo‘lishidan  qat’i 

nazar  erta  tongdan  oqshomgacha  qadar  uning  uchun  besh  vaqt  namoz 

farzdir.  Namoz  yuzni  qiblaga  -  Makkadagi  Ka’ba  yo‘nalishiga  qarab 

o‘qiladi.  Namozning  vaqtlari  esa  har  bir  jug‘rofik  kenglikda  ham 

Quyoshning  yerdan  balandligiga  qarab  belgilanadi.  Undan  tashqari, 

islomda  qabul  qilingan  hijriy  yil  hisobi  354  kunni  tashkil  qiluvchi  12 

qamariy oydan iborat bo‘lib, yangi oy - hilolni masjid minorasidan yoki 

rasadxona  tepasidan  ko‘z  bilan  ko‘rib  aniqlangan.  Shuning  uchun 

musulmon  kishining  hayoti  falakiyotshunoslik,  riyoziyot,  jug‘rofiya, 

hunarmandchilik va  me’morchilikka  aloqador quyidagi  masalalami  hal 

qilish bilan bog‘liq bo‘lgan:

1)joyning jug‘rofik yo‘nalishlarini aniqlash;

2)mahalliy  meridian  bilan  qibla  yo‘nalishini  ko‘rsatuvchi  katta 

doira orasidagi burchakni aniqlash;

3)jug‘rofik 

yo‘nalishlami 

hisoblash 

uchun 


aniq 

riyoziy 


(trigonometrik) hisoblash qoidalari va usullarini bilish;

4)jug‘rofik 

yo‘nalish 

asosida 


Quyosh 

balandligini 

aniq-

345



lash qoidalarini bilish;

5)quyosh,  Oy,  sayyoralar  va  boshqa  yoritgichlaming  kecha- 

kunduzning 

istalgan 

vaqtidagi 

holatlarini 

aniqlaydigan 

sferik 


astronomiyaning aniq qoidalarini bilish;

6) turli 

shaharlar 

orasidagi 

masofalami 

aniqlash 

uchun 

geodezik oichashlami bajarish;



7) turli vaqt oichash asboblarini yasash;

8)yeming  ma’mur  qismi  haqida  aniq  tasawurga  ega  boiish 

uchun xaritalar tuzish;

9) xaritalar  tuzish  uchun  riyoziyotga  taalluqli  ko‘rinish  holatlarini 

bilish;

10) falakiyotshunoslik, 

jug6rofiya 

va 


geodeziyaga 

taalluqli 

hisoblami bajarish uchun yuksak aniqlikdagi riyoziy hisoblash usullarini 

bilish;


11) yoritgichlami  kuzatish  ob-havo  bilan  bogiiq  boiganligi  uchun 

meteorologiya va geofizikadan ma’ lumotga ega bo6 lish;

12)masjid,  madrasa  va  rasadxonalarda  baipo  etish  uchun 

me’morchilik san’ati va an’analaridan xabardor boiish.

Yuqorida  ko6rsatilgan  va  ro6yxatga  kirmagan  boshqa  ko6plab 

masalalar  shunchalik  chambarchas  bog6lanib  ketganki,  ulami  hal  qilish 

uchun  olim  va  hunarmandlaming  katta jamoa  va  guruhlari  kerak  edi. 

Ana  shuning  uchun.  Ulug6bek  o6z  atrofiga  turli  ilm  va  hunar 

namoyondalarini to6plagan.

Keltirilgan  masalalar  ro6yxatidan  ko6rinib  turibdiki,  ulaming  ko6pi 

falakiyotshunoslikka aloqador. Islomdagi eng awalgi yulduzlar haqidagi 

asarlar  «Zij»  deb  atalib,  ular  asosan  jadvallardan  iborat  bo6lgan.  U 

Ulug6bekdan  awal  yozilgan  eng  mukammal  zijlar:  Beruniyning 

«Qonuni  M as’udiy»si  va  Nasriddin  Tusiyning  1256-yili  yozib, 

Xulashxonga taqdim  etgan  «Ziji Elxoniy»  asari  edi.  XV  asr  boshlarida 

yozilib,  Shohruhga  atalgan  Jamshid  Koshiyning  «Ziji 


Download 20,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   281   282   283   284   285   286   287   288   ...   679




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish