Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

1 Najmiddin Komilov. Tasawuf. Birinchi kitob. -T.: «Yozuvchi»,  1996,6-bet.

148

---

8) 

tasawufga  tariqat  deb  atalgan  va  Allohga  yetkazadigan  o‘ziga 

xos yo‘llar kiradi.1

Ibn  Arabiy  Fahriddin  Roziyning  «Tavsira  qabr»i  munosabati  bilan 

yozgan  maktubida  o‘qib  o‘rganiladigan  ilmdan  tashqari,  Allohdan 

keladigan  ilm,  ilhom,  kashfu  hollar  borligini  va bu  ilm,  asosan,  tariqat 

yo‘li bilan qo‘lga kiritilishini ta’kidlaydi.2

Abdulvoriy Nadviy shunday fikr bildiradi: «Tasawuf ruhni badaniy 

foneliklardan 

poklab, 

bezak 

va 

botiniy 

sifatlarida 

Janobiy 

Payg‘ambarimizga ergashishni o‘rgatuvchi ilmdin>3.

Bu  fikrlardan  ko‘rinib turibdiki,  o‘rta asr mutasawiflari  tasawufni 

o‘z  dunyoqarashlariga  mos  holatda ta’riflaganlar.  Chunki,  tasawuf har 

bir mutasawifning ichki olamidagi  ruhiy jarayon bo‘lib, uning yashash 

joyi  va  zakovatiga  taalluqli  shaxsiy  bir  sohadir.  Shu  bois,  har  bir 

mutasawif  o‘zining  zehn-zakovatiga  ko‘ra,  tasawufiiing  ma’lum 

jihatini  bayon  etganki,  birining  tasawuf  haqidagi  ta’rifi  boshqasidan 

farqlidir.

Darhaqiqat,  yuqoridagi  fikrlami  umumlashtirib  ta’riflaganda, 

tasawuf  inson  qalbidagi  yomon  sifatlardan  xalos  boiish  choralarini 

o‘rgatuvchi,  qalbdagi  ezgu  sifatlar  va  ulami  qoiga  kiritish  yoilarini 

ko‘rsatuvchi,  ma’naviy  martabalami  bosib  o‘tib,  eng  yuksak martaba -  

«komil  inson»  maqomiga  erishmoq  qoidalarini  o‘rgatuvchi  nihoyat, 

tavhid sirlarini bayon etuvchi bir ilmdir.4

2. 

Tasawuf g‘oyalarining  harakat sifatida  ta’riflanishi:  «Tasawuf 

haqiqatlami  qabul  etmoq,  insonlaming  qoilaridagi  narsalarga  ko‘ngil 

bog‘lamaslikdir»  (Ma’m f  Karhiy);  «Tasawuf  go‘zal  axloqdir»  (Sirri 

Saqatiy);  «Tasawuf  amr  va  nahy  ostida  sabr  qiimoqdir»  (Abu  Amr 

Ismoil  ibn  Junaid);  «Tasawuf aqlingdagi  barcha  o‘y-harakatlami  tark 

etishning,  qoiingdagi  narsalarni  ehson  qilishning  va  senga  ro‘para 

kelgan  voqea-hodisalardan  oh-voh  chekmasligingdin>  (Abu  Said  ibn 

Abil  Hayir);  «Tasavvuf  batamom  azobdan  iborat»  (Abul  Hafis  -  al 

Haddot)5,  «Nafs  lazzatlaridan  voz  kechish»  (Shayx  Nuriy);  «Nafs 

manzillarini  bosib  o‘tish»  (Shayx  Safiy  Alim  Shoh);  «Xudo  yoiida 

nafsdan  kechmoq»  (Shayx  Ravim);  «Yaxshi  va  oliy  xulqqa  kirish  va 

past  xulqdan  chiqishdir»  (Shayx  Haririy);  «Tasawuf  ikki  ishdir:  biri 

Alloh  buyurgandek  to‘g‘ri  yurmoq,  ikkinchisi  -   noshariy  ishlarda