"makroiqtisodiyot"

4.Inflyatsiyaning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari va inflyatsiyaga qarshi 
siyosat 
Inflyatsiyaga  qarshi  siyosat  -    narxlar  umumiy  darajasini  barqarorlashtirish, 
inflyatsion keskinlikni yumshatishga yo’naltirilgan makroiqtisodiy siyosat. 
Inflyatsiyaga  qarshi  siyosati    inflyatsiyani  yuzaga  keltirgan  sabablarni 
tugatishga  qaratilgan  faol  va  inflyatsiya  sharoitlariga  moslashishga  qaratilgan 
passiv  ko’rinishda bo’lishi mumkin.  
Inflyatsiyaga qarshi siyosati o’z ichiga quyidagilarni  oladi: 
   -yalpi talabni  tartibga solish; 
    -yalpi taklifni tartibga solish. 
Keynschi  iqtisodchilar  birinchi  yo’nalish  tarafdorlari  bo’lib,  ular  davlat 
buyurtmasi va arzon kredit  hisobiga  samarali talabni shakllantirish asosida yalpi 
taklif  darajasini  ko’tarish  mumkin  deb  hisoblashadi.  Hukumatning  bu  tadbirlari 
iqtisodiy pasayishni qisqartiradi va ishsizlikni kamaytiradi. 
Ammo  bunday  inflyatsiyaga  qarshi  siyosati  davlat  byudjeti  taqchilligini 
yuzaga keltiradi  va qo’shimcha  pul  emissiyasiga ehtiyoj  tug’diradi.  Keyns davlat 
byudjeti taqchilligini davlat tomonidan olinadigan uzoq muddatli qarzlar hisobiga 
qoplashni taklif etgan. 
Inflyatsiyaga  qarshi  siyosatining  monetarstik  yo’nalishi  tarafdorlari 
keyinchalik, keynschilarning inflyatsiyaga qarshi kurash bo’yicha takliflari doimo 
samara  beravermagach  va  kamchiliklari  yuzaga  chiqib  qolgach  yuzaga  keldi. 
Jumladan,    bir  qator  mamlakatlarda  davlat  qarzi  haddan  oshib  ketdi.    Bunday 
sharoitda  monetaristlar  radikal  asilinflyatsiya  usullarini    taklif  etishdi.  Ular  yalpi 
talabni konfiskatsiya tipidagi pul islohoti o’tkazish hisobiga  cheklash va byudjet 
taqchilligini ijtimoiy dasturlarni qisqartirish kamaytirishni taklif etishdi.  

---

60 
 
Monetaristlar  inflyatsiya  aynan  pul  bilan  bog’liq  hodisa  bo’lganligi  sababli 
shok  terapiyasi  pul  massasining  o’sish  sur’atlarini  keskin    qisqartiradi  va 
inflyatsiya  sur’atlarini  tushiradi  deb  hisoblashadi.  Ammo  bunda  ishlab  chiqarish 
keskin pasayishi va bandlilik qisqarishi  mumkin. 
  Konfiskatsiya  tipidagi  shok  terapiyasi  ko’rinishlaridan  biri  bo’lib 
daromadlarning  va  narxlarning    nominal  darajalarini  o’zgartirmagan  holda    eski 
pullarni   belgilangan nisbatda yangisiga alishtirishtirish hisoblanadi.  
Bunday  tadbirlar  aholi  tomonidan  ohir  qabul  qilinishi  sababli,  u  qisqa 
muddatda samara berishi zarur. 
 Monetaristlar tomonidan taklif qilinayotgan inflyatsiyaga qarshi siyosatining 
yana bir ko’rinishi - inflyatsiya  sur’atlarini asta sekinlik bilan pasaytirib borish ( 
graduallash  )  usulidir.  Bu  usulda  inflyatsiya  sur’atlari  pul  massasini  ko’p 
marotalaba,  lekin  oz  ozdan  kamaytirish    orqali    pul  massasining  o’sish  sur’atini 
pasaytirishni  ko’zda  tutadi.    Graduallash  usuli        inflyatsiyani  asta  sekinlik  bilan 
pasaytira borib iqtisodiyotda chuqur pasayishni oldini olish imkonini beradi.  
 Graduallash usulini qo’llash  pul massasi va narxlar darajasining yillik o’sish 
sur’ati 20-30 foizdan oshmaganda  muvaffaqiyatli bo’ladi, deb hisoblanadi. 
 Inflyatsiyaga  qarshi  siyosatining    monetar  usullarga  muqobil  bo’lgan  
variantlaridan biri  narxlar va daromadlarni  tartibga solish  siyosatidir.  Bu usul 
daromadlarning  o’sishi  va    narxlarning  o’sishi  ni    muvofiqlashtirishni  (  adaptiv 
siyosat)  ko’zda tutadi.  
  Daromadlar va narxlarni  tartibga solish siyosatini amalga oshirish  hukumat 
tomonidan    narxlar  (narxlar)    va  daromadlar  darajalarini  muzlatib  qo’yish,  pul 
ko’rinishidagi  ish  haqining  o’sishini    o’rtacha  mehnat  unumdorligining  o’sishiga 
bog’lab qo’yish orqali  amalga oshiriladi. 
    Soliqlar  tarkibini o’zgartirish, yalpi soliq tushumlaridagi to’g’ridan-to’g’ri 
soliqlarning  ulushini    kamaytirish,  bilvosita  soliqlar  ulushini    ko’paytirish,  soliq 
stavkalarini  pasaytirish,  ularning  rag’batlantirish  funktsiyalarini  kuchaytirish, 
davlat  byudjeti  xarajatlarini  pasaytirish  kabilar  ham  inflyatsiyaga  qarshi  kurash 
tadbirlari hisoblanadi. 
   Inflyatsiyaga  qarshi  siyosatining  u  yoki  bu  turini  tanlash  inflyatsiya 
jarayonlarining xususiyatiga bog’liq. 
  Inflyatsiyaning yuqori sur’atlarini oldini olish uchun hukumat quyidagilarni 
ta’minlashi kerak: 
- samarali soliq tizimini va  davlat xarajatlari ning baaqarorligini; 
- pul massasi va milliy daromadning bir maromdagi o’sish sur’atlarini; 
- “inflyatsiyani import qilish” ga yo’l qo’ymaslik.  
-  
 

---

61