orasida eng tajribasiz va qobilyatsizlardir. Ularda past marjinal samaradorlik
Ishlashni
xohlaydigan
ishchilar soni
Qattiq
real ish
haqi
Ishsizlik miqdori
Yollangan ishchilar
miqdori
Taklif
Talab
Real ish haqi qattiqligi ishni
almashtirishga olib keladi.Agar real
ish haqi muvozant nuqtadan
yuqorida tursa, unda ishchi kuchi
taklifi talabdan oshib ketadi.Natija
ishsizlik.
Real ish haqi
ishchi kuchi
48
mavjud. Ikinchisi, o’smirlar tez – tez o’zlarining “kompensatsiya”larini kasb-
training shaklida oladi, to’g’ridan to’g’ri to’lov orqali olishdan ko’ra.
“Shogirdlik” oylik ish haqqi o’rniga olinadigan traingingga klassik misol.
Bu ikkala sabab uchun, talabga teng bo’lgan o’smir ishchilar taklifidagi ish
haqqi past bo’ladi. Shuning uchun, eng kam ish haqqi o’smirlar uchun boshqa
ishchilarga qaraganda ko’proq majburiyatni yuklaydi.
Ko’p iqtisodchilar o’smirlarning ish bilan taminlanishida eng kam ish
haqqining tasirini o’rganishgan. Bu tadqiqodchilar vaqt mobaynida minimum ish
haqqi turli hil talqinlari bilan ish bilan taminlangan o’smirlar turli hil talqinlarini
taqqoslashadi. Bu tadqiqotlar shuni aniqladiki, minimum ish haqqidagi 10 % lik
o’sish o’smirlarning ish bilan taminlanishini 1 % dan 3 % ga qisqartiradi
5
.
Yuqoriroq Minimum ish haqqiga qarama qarshi taraflar shuni takidlashadiki,
bu yo’l nochor ishchilarga yordam berishning eng yaxshi yo’li emas. Ular yuqori
mehnat narxlari nafaqat ishsizlikni oshiribgina qolmasdan, qolaversa, minimum
ish haqqi yomon aniqlanganligiga qarshi chiqishadi. Ko’plab minimum ish haqqi
oluvchilar o’smirlardir.
Ko’plab iqtisodchi va siyosatshunoslar shunga ishonadiki, nochor
ishchilarning daromadini oshirishning eng yaxshi yo’li soliq imtiyozlaridir. Ishlab
topilgan daromaddan soliqlar imtiyozi nochor ishchi oilalar daromadidan
olinadigan daromad solig’iga berilgan imtiyozdir. Past daromadli oilalar uchun
imtiyoz soliqdan yuqorida turadi va oyla hukumatdan to’lov olib turadi. Minimum
ish haqqidan farqli ravishda, daromad solig’idagi imtiyozlar mehnat narxini
firmalar uchun oshirmaydi. Shuning uchun, firma talab qilgan ishchi kuchi
miqdorini qisqartirmaydi. Hukumatning daromad solig’i qisqarishiga
qaramasdan, Buning yomon tarafi mavjud.
Samarali ish haqqi nazaryalari ish haqqi o’zgarmasligining sabablaridan
biridir.
Bu nazaryalar shuni anglatadiki, yuqori ish haqqi ishchilarni ancha samarali
ishlashga undaydi.Ishchining nafliligiga ish haqqining tasiri oshiqcha mehnat
taklifiga qaramasdan firmalarning ish haqqini qisqartira olmasligi bilan
izohlanadi. Ish haqqi qisqarishi firma uchun ish haqqi to’lovlarini pastlatishiga
5
Charles Brown, “Minimum Wage Laws: Are They Overrated?” Journal of Economic Perspectives 2(Summer
1988): 133–146. Broun minimal ish haqi tasirlarini ko’rsatib berdi, ammo shunga e’tibor berish kerakki, bandlik
tasirlarining magnitutasi mahsli hisoblanadi. Ishsizlikning sezilarsiz ta’sirlarini tadqiq qilish uchun, qarang David
Card and Alan Krueger, Myth and Measurement:The New Economics of the Minimum Wage (Princeton, NJ:
Princeton University Press, 1995); andLawrence Katz and Alan Krueger, “The Effects of the Minimum Wage on the
Fast-Food Industry,”Industrial and Labor Relations Review 46 (October 1992): 6–21. Qarama qarshi xulosalarni
o’rganish uchun, qarang David Neumark and William Wascher, “Employment Effects of Minimumand
Subminimum Wages: Panel Data on State Minimum Wage Laws,” Industrial and Labor RelationsReview 46
(October 1992): 55–81.
49
qaramasdan, agar nazarya to’g’ri bo’lsa, u ishchilarning samaradorligini va
firmaning foydasini pastlatishga olib kelishi mumkin.
Iqtisodchilar ish haqqi qanday qilib ishchi samaradorliligiga tasir ko’rsatishi
haqida turli xildagi nazaryalarni ilgari surishgan. Nisbatan past rivojlanayotgan
davlatlar qabul qilgan Birgina ish haqqi samaradorligi nazaryasi shuni
anglatadiki, ish haqqi istemolga tasir qiladi. Yaxshi haq to’lanadigan ishchilar
yuqori istemolga ega bo’lishadi, va sog’lom ishchilar ancha samaradordir.
Firmaq ish haqqini sog’lom ishchi kuchini bir meyotda ushlash uchun muvozanatli
arajadan yuqori ushlab turishi mumkin. Albatta, bu qarash boy davlatlar uchun u
qadar muhim emas. Chunki, muvozanatli daraja sog’lom hayot kechirish
standartlaridan yuqorida turadi.
2-ish haqqi samaradorligi nazaryasi, rivojlangan davlatlar uchun, shuni
anglatadiki, yuqori ish haqqi mehnat aylanmasini qisqartiradi. Ishchilar o’z
ishlarini ko’plab sabablar tufayli tark etishadi- boshqa firmada yuqori lavozim
uchun, karyerasini o’zgartirish uchun , yoki, boshqa joyga ko’chkani tufayli.
Firma o’z ishchilariga qancha yuqori ish haqqi to’lasa ishchilarning firma bilan
birga qolish omili shuncha yuqori bo’ladi. Yuqori ish haqqi to’lash orqali, firma
ishchilarining tez tez o’zgarib turishining oldini oladi, shu sababli, vaqt va yangi
ishchilarni tayorlash uchun mablag’lar tejab qolinadi.
3- ish haqqi samaradorligi nazaryasi shuni anglatadiki, firmaning ishchi
kuchi o’rtacha sifati ishchilariga qancha ish haqqi berishiga bog’liq. Agar firma
ish haqqini qisqartirsa, yaxshi kadrlari boshqa joydan ish qidirishi mumkin va
firma malakasi pastroq ishchilar bilan bo’lib qolishi mumkin. Iqtisodchilar bu
yoqimsiz saralashni – noqulay tanlov sifatida tan oladi. Muvozanatli darajadan
yuqorida ish haqqi to’lash orqali, firma noqulay tanlovni qisqartirishi, shchi
kuchining o’rtacha sifatini oshirishi, va shu sababli samaradorlikni ko’tarishi
mumkin.
4-ish haqqi samaradorligi nazaryasi shuni o’z ichiga oladiki, yuqori ish haqqi
ishchining imkoniyatini oshiradi. Bu nazarya shundan iboratki, firmalar o’z
ishchilarining imkoniyatini to’liq nazorat qila olishmaydi va ishchilar o’zlari
qanday darajada ishlashini belgilashadi. Ishchilar astoydil ishlashlarini yoki ishga
engil qarashlarini o’zlari tanlashlari mumkin.Iqtisodchilar bu ehtimollikni – ruhiy
xavf sifatida tan olishadi.Firma ruhiy havf muammosini yuqori ish haqqi orqali
qisqartirishi mumkin.Ish haqqi qancha yuqori bo’lsa, ishchining ishdan ketish
narhi shuncha yuqori bo’ladi. Yuqori ish haqqi to’ash orqali, firma o’z
ishchilarining ishga yengil qarashini qisqartiradi va shu sababli ish samaradorligi
yuksaladi.
Bu 4 ta nazariya bir biridan biroz farq qilsada, ular bir hil mazmunni
ifodalaydi, chunki, firma ancha samarali ish olib boradi, agar ishchilariga yuqori
50
ish haqqi to’lasa. Firma talab va taklif balansidan yuqori darajada ish haqqi taklif
qilsa, ancha o’ziga foyda keltirishi mumkin. Bu muvozanatdan yuqori ish haqqi
natijasida ish toppish ko’rsatkichi pastlaydi va ishsizlik ko’tariladi
6
.
Do'stlaringiz bilan baham: |