Maktabgacha yoshdagi

Psixologiya va tabiatshunoslik. XIX asrning II yarmida 

tabiat shunoslik fanidan mustaqil fan sifatida ajralib chiqishi-

ga ekspe riment metodining kirib kelishi (G. Fexner) va ayniq-

sa, 1863-yil da I.M. Sechenov (1829–1905)ning «Bosh miya ref-

lekslari» asa ri chop etilishi sabab bo‘ldi. «Odamdagi psixik va 

fiziologik hodisalarning ikkovi ham bir xildagi bir-biriga ya-

qin hodisalar, bir moddiy asosdan kelib chiqadigan hodisa-

lardir», – deb yozadi M.I. Sechenov. Kitobda psixik hodisa-

lar, tabiat hodisalari singari albatta biror sabab tufayli, ya’ni 

nerv sistemasining reflektor faoliyati natijasida vujudga kelish-

ligi ko‘rsatilgan edi.

I.M. Sechenovning reflektor nazariyasi I.P. Pavlovning shartli 

reflekslar haqidagi ta’limotida hamda uning shogirdlari L.A. Or-

beli, L.K. Anoxin, K.M. Bikov, N.I. Krasnogorskiy asarlarida, 

shu bilan birga, A.A. Uxtomskiy, N.A. Bernshteyn, I.S. Berita-

shvili va boshqalarning ishlarida yanada rivojlantirildi. Ular ning 

bu ta’limotlari psixologiya fanining tabiiy-ilmiy asosi bo‘lib qol-

di. Hozirgi paytda bu ta’limot o‘zbekistonlik va chet ellik psi-

xologlarning miya faoliyatining neyrofiziologik mexanizmlarini 

chuqur o‘rganishlari asosida yanada rivojlantirilmoqda.

Psixologiyani chuqur o‘rganish tabiat fanlari (umumiy bio-

logiya, fiziologiya, anatomiya kabilar)ni yaxshi bilishni talab 

etadi. Psixologiyaning qator sohalari, eng avvalo solishtirma 

psixologiya, zoopsixologiya, ekologiya va boshqalar o‘z nav-

batida tabiat fanlarining bo‘limlari bo‘lib ham hisoblanadi.