L. R. Ayra pety a n s, A. A. P u L a t o V v o L e y b o L nazariyasi va

*
/
/   ^
'M 
• 4
h
i p ' r . ’ 
V 
,a4m
*****  —-
X fn
56-rasm.
Л  
J
л.1 
,У 
-  
П  
^ - s .  
J /
a ' 
^   ^  
~  
D 
о   i / 4  
_
W¿
M
* ) > « A  
%
  -
MB 
, 0
rfc-^SX 
jp*
57-rasm.

---

Voleybolchining  maxsus  tezkorligi  un¡  qisqa  muddat  ichida 
m aydoncha  bo'ylab  harakatlanishi  v a  o ‘yin  malakalarini  vaziyat  talabiga 
m os ravishda  samarali  ijro etishi  bilan  belgilanadi.
T ezkorlik voleybolda 3  xil  shakldanam oyon bo‘ladi:
-  turli  ishora  va  vaziyatni  tahm lash  tezligi  (Jam oadoshining  ishorasi, 
o ‘y¡n vaziyatini  o'zgarishi  va  uni  baholash,  raqib  o‘yinchinlng joylashishi 
va hokazo);
-  ushbu  vaziyatlarga  nisbatan  tezkor  va  maqsadga  muvofiq  harakat 
qilish;
-  harakatlanish  yoki  bir  necha  harakatlami  k o'p  martalab  ijro  etish 
tezligi.
N am unaviy  mashqlar:
-  m urabbiyni  turli  ishorasiga  turli  harakatlar  bilan  tez  va  aniq  javob 
berish:  M asalan:  murabbiy  bir  m arta  chapak  chalsa  -   to‘pni  yiqilib  olish 
m alakasini  taqlid  qilish,  ikki  m arta  chapak  chalsa  -   sakrab  zarba  berish 
taqlidini  bajarish,  bir qo‘lini yuqoriga ko‘t a r s a -  sakrab to‘p  uzatish taqlidi 
va hokazo;
-  voleybol  maydonchasi  m aketida  turli  taktik  vazifalam i  qisqa 
m uddatda  yechish  (taktik  vaziyatni  baholash  va  to‘g‘ri  qaror  qabul  qilish 
tezligini  takom illashtirish);
-  h ar b ir zonada  shu  zona  o'yinchisi  funksional  harakati  (malakasi)ni 
taqJid  qilish  (um um iy  tez)ik  baholanadi).  Masalan:  1-zona  -   to ‘p  kiritish;
6-zona  —  raqib  tomondan  yo‘naltirilgan  to‘pni  yiqilib  olish;  5-zona  raqib 
tom ondan  kiritilgan  to‘pni  2-zonaga  uzatish;  4-zona  -   baland  uzatilgan 
to ‘p  -   sakrab  zarba  berish;  3-zona  -   qisqa  uzatilgan  to‘p  -   sakrab  zarba 
berish;  2-zona -  2 ,3   va 4-zonalarda to ‘siq qo‘yish va hokazo.
19.4.  M axsus chidamlilik
Z am onaviy  voleybolda  turli  mazmundagi  maxsus  chidamlilik 
(sakrash  chidam korligi,  tezkor  v a  tezkor-kuch  chidamliligi,  o ‘yin 
chidam korligi)  hal  qiluvchi omil  deb  e ’tirof etiladi.  Ushbu sifatlar, ayniqsa

---

so'nggi  partiyalarda  o ‘zini  «men»Iigini  ko'rsatadi.  Chunki,  chidam lilik, 
shu jum ladan  yuqorida qayd  etilgan  chidam lilik  turlari  tushunchasi — uzoq 
vaqt davom ida charchamasdan,  shu sifat yoki o ‘yin malakalarini  yuqori  ish 
qobiliyati darajasida samarali  ijro etish  demakdir.
19.4.1. M axsus chaqqonlik
0 ‘yin  davom ida  keskin  o‘zgarib turuvchi  o ‘yin  vaziyati  texnik-taktik 
malakalami  shu vaziyat talabiga mos  ravishda  ijro etilishini  taqozo etadi:
- to‘siqiar osha (3  ta ketma-ket to ‘siqdan) oldinga va orqaga chopish- 
to‘siq qo‘yish-sakrab zarba berish;
- yiqilib to ‘pni qabul  qilish -  sakrab to‘p uzatish taqlidlari.
19.4.2.  M axsus egiluvchanlik
Voleybol  o ‘yinida  ijro  etiluvchi  texnik-taktik  m alakalam i  sam arali 
ijro  etishda  egiluvchanlik  sifatining  ahamiyati  alohida  o ‘rin  egallaydi. 
Voleybolchining 
egiiuvchanligi 
o ‘ziga 
xos 
optimal 
am plitudada 
rivojlangan  boMishi  lozim.  M e’yoridan  ortiq  yoki  kam  am plitudaga  ega 
egiluvchanlik o ‘yin malakasining ijro  etilish samarasiga salbiy ta ’sir qilishi 
mumkin.  Masalan:  ko‘krak  bilan  yiqilib  to ‘pni  qabul  qilishda  ortiq- 
amplitudalik  egiluvchanlik  jarohatlanishga  olib  kelishi  ehtim oldan  holi 
emas.  M axsus egiluvchanlikni  tarbiyalash  uchun egilish,  bukilish, yozilish, 
burilish va bo‘g ‘imlami «qisish»ga oid  m ashqlam i  bajarish m umkin.
Nam unaviy mashqlar:
-  o ‘tirgan  holatda  gavdani  bukish-peshona  tizzalarga  im koniyati 
boricha yaqinlashtiriladi, oyoqlar bukilm aydi;
- «bukri  ko‘prik»  mashqini bajarish;
-  tik turgan  holatda tananing  tos-bel  qismidan aylanma (o ‘ng  va  chap 
tomonga) harakatga keltirish;
-  ikki  shug‘ullanuvchi  turli  holatlardan  bir-birini  bukish,  egish, 
burish, «yozish»  mashqlarini  bajaradi  v a hokazo.

---