Њзбекистон республикаси олий ва њрта махсус таълим вазирлиги

Мантиқий квадрат – ҳукмлар ўртасидаги муносабатни эсда сақлаб қолиш учун
фойдаланиладиган кўргазмали диаграмма.
Мантиқий семантика ёки семантик мантиқ – (грек. semanticas – англатувчи,
билдирувчи) – мантиқнинг муҳим бир тармоғи бўлиб, тушунча, ҳукмда
ифодаланган сўзлар маъносини ўрганади.
Мантиқий хато – тушунча, ҳукм, ҳулоса чиқариш, исботлаш жараёнида тафаккур
қонуни ва шаклларини бузиш натижасида келиб чиқадиган хато.
Мантиқий қарама – қаршилик – фикрлаш жараёнида нозидлик қонунини бузиш
асосида келиб чиқадиган чалкаш муҳокама.
Мантиқий қонунлар – тўғри тафаккур қонунлари.
Мантиқ қонунлари – инсон тафаккурига хос қонунлардир. Мантиқ қонунлари
объектив оламнинг инсон онгидаги инъикосидан иборатдир. Формал мантиқнинг
тўртта асосий қонуни бор: айният, нозидлик, учинчиси истисно, етарли асос
қонунлари. Бу қонунлар тўғри фикрлашнинг зарурий шартидир.
Математик мантиқ – математиканинг бир йўналиши бўлиб, у фикрлаш
жараёнини ўрганишга математик методни қўллайди. Математик мантиқ формал
мантиқ ривожининг янги босқичи бўлиб, у анъанавий мантиқдан сўнг мустақил
соҳа бўлиб майдонга келди.
Модус (лот. modus – усул, ўлчов) формал мантиқда силлогизм фигураларидаги
ҳукмларнинг миқдор ва сифат жиҳатдан бирлашган турлари тушунилади.
Мураккаб ҳукм – Мантиқий боғловчилар орқали икки ва ундан ортиқ оддий
қатъий хукмлардан ташкил топган хукм. Мураккаб ҳукмлар айирувчи,

---

167
бирлаштирувчи, шартли ва эквивалент бўлади.
Муҳим белги – предмет ва ҳодисаларнинг мавжудлиги учун зарур бўлган
белгидир.
Мантиқий квадрат – ҳукмлар ўртасидаги муносабатни эсда сақлаб қолиш учун
яратилган кўргазмали диаграмма
Н
Натижа – асосдан зарурий равишда келиб чиқадиган фикр. Шартли ҳукм
қисмларидан бири: шартли айтилган қисм асос, шарт асосида вужудга келадиган
қисм натижадир. Бир неча ҳукмдан чиқарилган ҳулоса ҳам натижа дейилади.
Nego – лотинча «инкор қиламан» деган сўз бўлиб, биринчи унли ҳарфи (Е),
муминкор ҳукмнинг, иккинчи унли ҳарфи эса (О) жузъий инкор ҳукмининг
символик ифодаси.
Неологизм (грек. neos – янги, logos сўз) – тилда янги сўзларнинг пайдо бўлиши.
Бу сўзлар инсон амалий фаолияти, илмий билимларининг ривожланиши асосида
пайдо бўлади.
Ном – предмет, ҳодиса, жараёнларнинг тилдаги ифодаси. Ном якка предметларни
(Тошкент, Ал- Хоразмий), бир гуруҳ предметларни (ҳалқ, ўрмон), ҳодиса ва
жараёнларни (тинчлик, сезги) акс эттириши мумкин. Ном проблемаси билан
мантиқда Г. Фреге батафсил шуғулланган.
Номинал таъриф – (лот. definitio nominalis) – тушунчада ифодаланган сўзнинг
маъносини аниқлаш. Номинал четдан кирган сўзларнинг маъносини аниқлаш,
илмий айланмага янги терминлар киритиш учун ҳам ишлатилади.