Њзбекистон республикаси олий ва њрта махсус таълим вазирлиги

Индуктив исбот – исботнинг алоҳида бир тури бўлиб, ундаги тезис умумий
ҳукмлардан, асослар эса жузъий ҳукмлардан иборат бўлади.
Индуктив мантиқ – мантиқнинг муҳим бир бўлими бўлиб, унда айрим
асослардан умумий ҳулосалар чиқариш механизми ўрганилади. Математик
мантиқда эса тўлиқ бўлмаган ахборотдан эҳтимоллик кўринишида ҳулоса
чиқаришга айтилади.
Индуктив ҳулоса чиқариш – қ. индукция.
Индукция (лот. inductio – жузъийдан умумийликка) – ҳулоса чиқаришнинг асосий
усулларидан ва тадқиқот методларидан бири. Индуктив ҳулоса чиқариш
билимнинг жузъий муҳокамалардан (ҳукмлардан) умумий мулоҳазаларга,
қоидаларга қараб ҳаракат қилишидир. Тўлиқ ва тўлиқсиз индукция мавжуддир.
Инкор модус – шартли ва айирувчи силлогизмнинг инкор модуси.
Инкор ҳукм – бирор предметда бирор белгининг мавжудлигини рад этадиган
ҳукм.
Исбот – бирор фикрнинг тўғрилигини амалий тажрибада илгари чинлиги
тасдиқланган бошқа бир тўғри фикр воситаси билан асослаб бериш. Ҳар қандай
исбот 3 қисмдан иборат бўлади: Тезис, асос (аргумент) ва исботлаш усули
(демонстрация).
Исботлаш қоидалари: исбот тўғри бўлиши учун амал қилиш зарур бўлган
қоидалар:Улар тезиснинг аргументларининг ва исботлаш усулининг қоидаларини
ўз ичига олади.

---

165
Й
Йўлдош ўзгаришлар методи
– ҳодисаларнинг сабабли боғланишини
текширишнинг индуктив методларидан бўлиб, бу метод бўйича, агар бир
ҳодисанинг юзага келиши ҳар сафар унга йўлдош бўлган иккинчи ҳодисани
заруран юзага келтирса, демак бу ҳодисанинг биринчиси иккинчисининг
сабабидир.
К
Катта термин –силлогизмнинг катта асосда жойлашган термин бўлиб, у
ҳулосанинг предикатидир.
Категория – (грек. kategoria – таъриф бериш, фикр айтиш) – объектив
реалликдаги ҳодисаларнинг асосий хусусият ва қонунларини акс эттирадиган ва
даврнинг илмий – назарий муҳитни, тафаккурнинг характерни белгилаб берадиган
умумий тушунчалар. Формал мантиқда эса у умумлаштиришнинг чегараси бўлиб
ҳисобланади
Келиб чиқмайди - (лот non sequitur) – исботдаги хатолардан бири бўлиб, бундай
хато етарли асос қонунини бузиш натижасида келиб чиқади. Бу хатонинг моҳияти
шундан иборатки, тезиснинг исботи учун келтирилган асослар тўғри, чин бўлса -
да, бироқ у тезиснинг исботи учун етарли эмас. Шунинг учун бу «асослардан
тезиснинг чинлиги келиб чиқмайди» деб аталади. «Кимки кўп исботлашга
интилса, у ҳеч нарсани исботламайди» (лот. qui nimium probat, nihil probat) –
исботдаги хатолардан бўлиб, исбот жараёнида тезиснинг исботи учун жуда кўп
асослар келтирилиб, бу асослар тезиснинг исботи учун етарли бўлибгина қолмай,
балки ортиқча ҳисобланади.