Mavzu: Ekosistema, biom va biogeotsenoz Reja

Biotsenozning  fazoviy  tuzilmasi.  Har  qanday  jamoa  uning  tarkibiy  qismi  hisoblangan 

o’simlik bilan bog’langan va tavsiflanadi. Jamoaning shakllanish davrida turlar har xil holatlarda 

---

joy  oladilar.  Ba’zi  bir  turlar  tuproqda,  ikkinchi  birlari  uning  yuzasida,  suvlikda  va  hatto 

troposferaning  ancha  yuqori  qismlarida  tarqalishi  mumkin.  Ba’zi  bir  turlar  daraxt  tanalarida 

(epifit)  va  barglarida  (epifil)  yopishgan  holda  yashaydi.  Natijada  fitotsenozning  tuzilishida 

qavatlik kelib chiqadi. Qavatlik deyilganda jamoadagi turlarning tuproq yuzasiga nisbatan har xil 

balandliklarda qavatma-qavatligi va uning qatlamida har xil joylanishi tushuniladi. 

Qavatlik ayniqsa o’rtacha iqlimli o’rmon fitotsenozlarida yaqqol ko’rinadi. O’rmonlarda 

odatda  3—5  tsavatlik  kuzatiladi.  1—2-qavatlar  birinchi,  ikkinchi  va  uchinchi  darajalardagi 

daraxtlar, 3- qavat—butalar, 4-qavat o’t va butachalar, 5- qavat — mox va lishayniklar qavati. O’t 

o’simliklardan tashkil topgan fitotsenozlarda ham 2—3 va 4 qavatlar ajratiladi. Jamoadagi har bir 

qavat o’zining mikroiqlimiga ega bo’lib, o’ziga xos yorug’lik va harorat tartibi, namlik va havo 

tarkibi  hamda  harakatiga  ega  bo’ladi.  Yuqori  qavatdagi  o’simliklar  soyasida  pastki  qavatda 

o’suvchilar uchun qulay hayot sharoiti vujudga keladi. Ko’pchilik quruqlikda va suvda yashovchi 

hayvonlar  biror-bir  maxsus  qavatlik  bilan  bog’langan  bo’lmasada,  umurtqasiz  hayvonlar 

ko’pincha tuproqning o’simlik ildizi bilan bog’liq qavatlarda yashashi mumkin. 

Quruqlikda  yashovchi  hayvonlar  o’z  holatlarini  yil  davomida  jamoaning  u  yoki  bu 

qavatlarida turli muddatlarda yashash bilan boshqarib turadi. SHunga qarmasdan ba’zi sistematik 

guruhdagi  hayvonlar uchun qavatlik   ajratiladi: hasharotlar orasida     tuproqda  yashovchilar  — 

geobiy,  tuproq  yuzasida  yashovchilar  —  gerpetobiy,        moxlar      qavatidagilar—briobiy,    o’t   

o’simliklar qavatidagilar — fillobiy va ancha yuqori havo qavatlaridagilar — aerobiylar. Qushlar 

orasida tuproq yuzasiga, butalarga,    daraxtlarga uya    quruvchilar, daraxt tanasi va shoxlaridan 

to’g’on yoki   boshpana qurishda  foydalanishi,    qushlarning uya    qurishlari va uboshqa ko’p 

misollar keltirish mumkin.