Ушбу дастур, касб психологияси фанининг еришган ютуқлари, долзарб муаммоларини ҳисобга олган ҳолда тузилди

To’rtinchi  savol bo’yicha darsning maqsadi:  Talabalarni kasbga yo’llashda
idrokning ahamiyati  bilan tanishtirish. Illuziya va gollutsinatsiya hodisasini
o’rgatib qiyosiy solishtirish.   Aristotel (Arastu) illuziyasi hodisasini ko’rib
chiqish va ta’riflash.
Identiv o’quv maqsadi:
1.Kasbga yo’llashda idrokning ahamiyati  bilan tanishtiradi.
2.Illuziya va gollutsinatsiya hodisasini o’rgatadi va  qiyosiy solishtiradi.
3.Aristotel (Arastu) illuziyasi hodisasini ko’rib chiqadi  va ta’riflaydi.
To’rtinchi   savolning bayoni
Kasbga yo’llashda idrok qonuniyatlarini hisobga olish.
Odamning aqli qanchalik etuk, muayyan sohaga oid tasavvuri, fikri,
tajribasi, bilimi qanchalik boy bo’lsa, uning shu sohada idroki ham shunchalik
murakkab, chuqur va sermazmun bo’ladi. Bu xususiyatlar moddiy buyumlarni
idrok qilishdayoq namoyon bo’ladi. M: bironta yangi mashinani tegishli
ixtisosi bo’lmagan kishi tomonidan idrok qilinishi, ixtisosi bor odamning
idrokiga qaraganda, mazmunan torroq va yuzaki bo’ladi. Ayni bir obektlarni
tegishli ixtisosi bo’lmagan kishining kuzatishlariga qaraganda, olimning chuqur
ilmi  kuzatishlari hiyla farq qiladi.
Ba’zi hollarda narsalar noto’g’ri, yanglish idrok qilinishi mumkin.
Narsalarni bu tariqa noto’g’ri idrok qilishni illuziya deb ataladi. Masalan, agar
biz  ko’rsatkich va o’rta barmog’imizni chalishtirib, no’xat yoki bironta
dumaloq narsani chalishtirilgan ikkala barmog’imizning uchi bilan bosib turib,
ayni bir vaqtda aylantiraversak (biz no’xatni aylantiraylik), barmoqlarimiz
tagida bitta emas, balki ikki no’xat bordek his qilamiz. Ana shu holda bir
narsaning ikki bo’lib sezilishini Aristotel (Arastu) illuziyasi deyiladi. Og’irligi

---

54
54
aynan teng, ammo kattaligi har xil bo’lgan ikki buyumni ketma-ketiga ushlab
turilsa, kattasi engilroq, ikkinchisi og’irroqdek tuyuladi. Metalldan ishlangan 1
kg tarozi toshi, 1 kg paxtadan og’irroqdek his qilinadi. Bu hol geometrik
illuziyalar deb nom berilgan illuziyalarda, ayniqsa, yaqqol ko’rinadi.
Illuziyaning yuqorida keltirilgan namunalari hamma aqli raso odam-larda
albatta bo’ladigan illuziyalardandir. Bunday illuziyalarning muayyan
qonuniyatlari bor. Masalan, yuqorida bayon qilingan Aristotel illu-ziyasining
paydo bo’lish sababi shuki, bunda bitta narsa barmoq uchla-rimizning terisi
yuzidagi shunday ikki nuqtaga tegadi, odatdagi tabiiy sharoitda esa bitta narsa
ana shu ikki nuqtaga hech qachon birdaniga tegib turmaydi. Illuziya shu onda
sezgi organlarimizga ta’sir qilib turgan bir narsani yanglish, noto’g’ri idrok
qilish bo’lsa, gollutsinatsiya yo’q narsalarni, tashqi ta’sirotsiz «idrok
qilinishidir»: o’rni tagida yo’q narsaning ko’zga bordek ko’rinishi, yo’q
ovozlarning quloqqa eshitilishi, yo’q narsalarning isi dimoqqa urilishi va
boshqa shu kabilar gollutsinatsiya mahsulidir. Gollutsinatsiya shaxsning go’yo
biror narsani ko’rgandek, eshitgandek, ushlagandek, va boshqa shu kabi
tasavuridir, xolos. Gollutsinatsiya ko’pincha kasallikdan darak beruvchi
alomatdir, u nerv sistemasi bironta zaharli narsa (alkogol, kokain, nasha) bilan
ta’sirlanganda, nerv sistemasini buzadigan kasalliklar oqibatida ro’y beradi.
Butun psixik hayotimizda, faoliyatimizning hamma sohalari va xususan
o’qish-o’qitishda idrokning ahamiyati kattadir. Shuning uchun hamisha
idrokning sifatiga alohida e’tibor berish lozim bo’ladi. Psixik hayo-timizning
butun boyligi sezgi va idroklarimiz orqali hosil bo’lgan mazmundan iborat
bo’ladi. Idrok olamni bilish faoliyatimizning boshlang’ich, asosiy momentidir.
Idrok qilish yo’li bilan hosil bo’lgan ma’lumotlar xotiramizda saqlanib qoladi
va so’ngra ongimizning oliy jarayonlari tafakkur, xayol, iroda faoliyati uchun
asos bo’ladi.
Idrokning o’sishi sezgi organlari va analizatorlarning mukammal o’sishi bilan
belgilanadi. Idrokning o’sishi sezgi organlarining o’sishi bilan juda mahkam
bog’langandir. Idrok bolaga beriladigan tarbiya ta’siri, tajriba orttirish, bilim
olish tufayli, tafakkur, xayol, diqqat, hissiyot, irodaning bir-biriga ta’sir qilib
birgalikda o’sishi yoki umuman shaxsning kamol topib borishi jarayonida
o’sib boradi.