Namangan davlat univеrsitеti boshlang‟ich ta'lim mеtodikasi kafеdrasi

Fonetika va fonologiya haqida umumiy ma‟lumot 
    
Fikr gap orqali ifoda qilinadi. Gap, odatda so‗zlardan tashkil topadi. Gap tarkibida 
so‗zlar  va  shu  so‗zlarning  o‗zaro  bog‗lanishini  ta‘minlovchi  grammatik  vositalar 
(qo‗shimchalar, yordamchi so‗zlar) ma‘lum nutq tovushlari orqali shakllanadi. Masalan: 
Biz ulug„ayyomni mana shu cho„lda kutib olyapmiz (Y.Shamsharov).   Bu gapni tuzishda 
biz, ulug„ , ayyom, mana, shu, cho„l, kutib, olmoq so‗zlari, ularning o‗zaro bog‗lanishini 
ta‘minlovchi  –ni  (tushim  kelishigi  qo‗shimchasi),    -yap  (zamon  ma‘nosini  ifodalovchi 
qo‗shimcha),  -miz  (shaxs-son  qo‗shimchasi)  qo‗shimchalari  qatnashgan;  har  bir  so‗z  va 
qo‗shimcha esa nutq tovushlari vositasida (masalan, biz - b, i, z;  ulug„ - u, l, u, g„ ; -ni - 
n, i; -da - d, a kabi) shakllandi. 
 
Ko‗rinadiki,  nutq  tovushlari  so‗z  va  gaplarni  tuzishda  moddiy  baza  hisoblanadi, 
chunki inson tili tovush tilidir. 
 
Fonetika  tilshunoslikning  bir  bo‗limi  bo‗lib,  unda  nutq  tovushlari,  ularning  hosil 
bo‗lishi,  turlari,  o‗zgarishi,  urg‗u,  bo‗g‗in,  ohang  kabilar  o‗rganiladi.  Fonetika  grekcha  
phone so‗zidan olingan bo‗lib lug‗aviy ma‘nosi  tovush  demakdir. 
 
Fonologiya  so‗zi  tarjima  qilinganda  ―tovush  haqidagi  ta‘limot‖  degan  ma‘noni 
bildiradi  (phone  –  tovush,    logos  -  ta‘limot).    Bu  bo‗limda  tovushlarning  so‗z  va 
morfemalar  ma‘nolarini  farqlashdagi  roli  bayon  qilinadi.  Agar  fonetika  bo‗limida 
tovushlarning fiziologik-akustik xususiyatlari tekshirilsa, fonologiyada, ta‘bir joiz bo‗lsa, 
tovushning ijtimoiy mohiyati o‗rganiladi.