Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тдпу ҳузуридаги педагог кадрларни қайта

Шахсни ривожлантириш – индивидда вақт нуқтаи назаридан 
жисмоний ва руҳий ўзгаришларнинг содир бўлиш жараѐни бўлиб, 
у орқали индивид камдан кўпга, оддийдан мураккабга, қуйидан 
юқорига кўрсатгичлари орқали такомиллашиб, камолга етиб 
боради 
144

---

П.Я.Гальперин назарияси бўйича билимларни ўзлаштириш 
жараѐни олти босқичда кечиради (47-расм): 
47-расм. Билимларни ўзлаштириш жараѐни босқичлари 
- имманентлик (ривожланиш шахснинг ажралмас хусусияти
бўлиб, у табиат томонидан юқтирилади); 
- биогенлик (шахснинг руҳий ривожланишини
- кўп ҳолатда ворисийлик, ирсият белгилайди); 
- социогенлик (шахснинг ривожланишига ижтимоий муҳит таъсир 
кўрсатади); 
- психогенлик (инсоннинг ўз-ўзини назорат қилиш ва ўз-ўзини 
бошқариш тизими ҳисобланади); 
- индивидуаллик (шахс ўзида ривожланишнинг ўзига хос варианти 
ҳамда сифатларини индивидуал танлашдек кучли ҳодисани 
ифодалайди); 
- кўп босқичлилик (шахснинг ривожланиши
- умумий даврийлик қонунияга мувофиқ кечади); 
- нотекислик (ҳар бир шахс вақт тезкорлиги ва ўсишдаги қарама-
қаршиликларнинг тасоифий танланишига кўра маълум суръатда
ривожланади, бошқача айтганда ҳар қандай, ҳатто таълим ва 
тарбиянинг энг қулай шароитларида ҳам шахснинг турли руҳий 
белгилари, функциялари ва хусусиятлари ривожланишнинг битта 
даражасида тўхтаб турмайди); 
- жисмоний ўсиш руҳий ривожланишнинг миқдор ва сифат тавсиф-
ларини, даражасини ва индивиднинг ўзига хослигини ифодалайди 
Асосий босқичлар 
Хатти-ҳаракатларни овоз 
чиқармай бажариш 
Мотивация 
Тушунтириш 
Амалий хатти-ҳаракатларни 
ўзлаштириш 
Баланд овозда ўзига уқтирган 
ҳолда хатти-ҳаракатларни 
бажариш 
Фаолиятни фикран бажариш 
145

---

Назарияга кўра билимларни ўзлаштиришда қуйидаги ҳолатлар 
кузатилади: 
1) хатти-ҳаракатларни ўзлаштириш хатолар билан кечади 
(талаба ўқув материали мазмуни етарлича англамайди, таълим-
нинг асл моҳиятини тушуниб етмайди); 
2) материални нисбатан тўла тушунади (бу ҳолат материал 
билан боғлиқ тушунчаларни ажратилиши билан тавсифланади); 
3) хатти-ҳаракатлар тез, самарадор ва бехато ўзлаштирилади. 
Психологик ривожланиш нуқтаи назаридан Л.В.Занков шахс-
нинг умумий ривожланишини белгиловчи психологик назарияни 
ишлаб чиққан. Унинг умумий моҳияти қуйидагича: 
Л.В.Занковнинг назарияси асосида таълимнинг қуйидаги 
тамойиллари шахсда қобилиятларни самарали ривожлантиришга 
хизмат қилади (48-расм): 
48-расм. Таълим тамойиллари (Л.В.Занков фикрига кўра) 
1) кузатувчанликни ривожлантириш; 
2) фикрлаш қобилиятини ўстириш; 
3) амалий ҳаракатларни ташкил этиш кўникмаларини шакллан-
тириш; 
4) айрим моддий объектларни яратиш малакаларини ҳосил 
қилиш