― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

4.6.8-rasm.  Rivojlangan  to‗lov  tizimida  plastik  kartochkalar  orqali 

amalga oshiriladigan hisob kitoblar mexanizmi

55

 

Bir  qator  g‗arb  olimlari  to‗lov  tizimlarini  uchta  katta  guruhga  bo‗lishadi  – 

kreditli, debetli va hisob-kitob to‗lov tizimlari. 

Kreditli  tizim  kartochka  hisobraqamida  boshlang‗ich  nol  qoldiq    bo‗lishini 

ko‗zda  tutadi.  Kartochka  bilan  bo‗ladigan  barcha  operatsiyalar  hisobraqam 

debetiga yozilib boradi va karta egasi ularni ma‘lum shartlarda so‗ndiradi. 

Debetli  tizim  mohiyati  shundan  iboratki,  har  bir  amalga  oshirilgan  to‗lov 

o‗sha kunning o‗zidayoq mijozning bankdagi karta hisobraqamidan echiladi. Agar 

to‗lov  summasi  karta  qoldig‗idan  oshib  ketsa,  operatsiya  amalga  oshirilmaydi. 

Tabiiyki, debetli kartalardan foydalanganda har bir operatsiya uchun avtorizatsiya 

qilish  to‗g‗ri  keladi.  Qulay  tarafi  esa  ruxsat  etilmagan  kreditning  yuzaga  kelish 

xavfi yo‗qoladi.  

Bank  plastik  kartalari  o‗z  vazifasiga  ko‗ra  hisob-kitoblarda  (debetli  va 

kreditli) oraliq instrument hisoblanadi. 

Kreditli  mexanizm  ayniqsa  lokal  tizimda,  ya‘ni  emitent  ham,  ekvayer  ham 

bitta  bank  bo‗lganda  qulaydir.  Bunda  asosan  magnit  chiziqli  kartalardan 

                                                 

55

 

Быстров Л.В., Воронин А.С., Гамольский А.Ю. и др. Пластиковые карты (5-е изд., перераб. и доп.). - 

"БДЦ-пресс", 2005 г.

 

амалий amaliy ensiklopediya ma‘lumotlari asosida  tayyorlandi.

 

 

.

 

Emitent 

Xisob-

kitob banki 

Ekvayer 

Xizmat 

ko‘rsatish 

shahobchasi 

Кarta egasi 

Prosessing kompaniyasi 

Elektron jurnal 

журнал 

To‘lo

v 

To‘lo

v 

 

To‘lo

v 

Tovar 

va 

xizmat 

Sche

t 

Kart

a 

To‘lov 

---

foydalaniladi.  Ushbu  mexanizmda  yagona  so‗rov  yuborish  texnologiyasidan 

foydalaniladi.  YA‘ni  bitta  so‗rov  ham  avtorizatsiya  uchun,  ham  mablag‗ni  karta 

hisobraqamidan echish uchun yuboriladi.