― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan


-Mavzu. Pulning paydo bo‘lishi, zarurligi va funksiyalari



Download 4,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet18/339
Sana31.12.2021
Hajmi4,72 Mb.
#258318
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   339
Bog'liq
pul va banklar

2-Mavzu. Pulning paydo bo‘lishi, zarurligi va funksiyalari 

 

REJA: 

2.1.Pul, uning kelib chiqishi va zarurligi. 

2.2. Qiymat shakllarining evolyusiyasi. 

2.3. Oltin pul sifatida.  

2.4.Pulning mohiyati. Pulning o‗ziga xos xususiyatlari. 

2.5.Pul shakllari va turlarining evolyusiyasi.  

2.6.Pulning funksiyalari.  

2.7.  Pulning  funksiyalari  bo‗yicha  Yevropa  va  Amerika  maktablari 

tarafdorlari qarashlari 

 

2.1.Pul, uning kelib chiqishi va zarurligi. 

 

ulning  vujudga  kelishi  kishilik  jamiyati  sivilizatsiyasining 



buyuk kashfiyotlaridan hisoblanadi. ‖Pul‖ deb nomlangan maxsus tovarning paydo 

bo‗lishi  natijasida  odamlar  o‗rtasida  ayirboshlash  bilan  bog‗liq  ziddiyatlar  va 

«ehtiyojlarning  bir  –  biriga  mos  kelmasligi»  kabi  muammolar  barham  topdi. 

Pulning  vujudga  kelishi,  uning  evolyusion  rivojlanishi,  nazariyasi,  mohiyati  va 

funksiyalari  haqida  xorijiy  va  mahalliy  iqtisodchi  olimlar,  nazariyachilar, 

mutaxassislar  juda  ko‗p  ilmiy  asarlar,  maqolalar  va  tadqiqot  ishlari  yaratgan. 

Hozirgi kunda ham ushbu jarayon davom etmoqda. Iqtisodiy adabiyotlarda pulning 

vujudga  kelishi  va  uning  hozirgi  kundagi  ko‗rinishi  haqida  yagona  yondashuv 

mavjud emas.  

Pulning vujudga kelish sababini bilish uchun qadimda odamlar o‗rtasida ro‗y 

bergan  ayirboshlash  munosabatlarini  amalga  oshirish  jarayoniga  e‘tibor  qaratish 

lozim. Chunki, aynan mana shu tabiiy ayirboshlash jarayoni hozirgi kunda siz bilan 

biz kundalik hayotda va hisob – kitoblarda foydalanib kelayotgan pulning vujudga 

                                                 

5

 Frederic S.Mishkin. The economics of money, banking and financial markets. Pearson Education Limited pp. 



2013. pp. 44-56 




kelishiga  zamin  yaratgan.  Xususan,  pulning  vujudga  kelishiga  quyidagi  omillar 

asos bo‗lib xizmat qiladi: 

 

 

   qadimgi davrda odamlar o‗z ehtiyojidan ortib qolgan  



iste‘mol mahsulotlari turib qolmasligi va saqlashning 

 imkoniyati bo‗lmaganligi bois ularni o‗zlariga yaqin yoki 

 tanish odamlarga bergan, bu o‗z – o‗zidan odamlar o‗rtasida  

stixiyali  ravishda bir tomonlama ayirboshlash munosabatlari  

vujudga kelishiga sabab bo‗lgan; 

 

 



 

Keyinchalik  odamlarning  ongi,  dunyoqarashi  va  hayot  kechirish  tarzi 

rivojlanganligi  natijasida,  ikki  tomonloma  ayirboshlash  munosabatlari  vujudga 

kela  boshladi.  Bu  davrda,  kishilarda  o‗ziga  zarur  bo‗lmagan  buyumning  o‗rniga 

nimadir olish evaziga, ikkinchi kishiga berishi lozimligini anglay boshladilar. 

Bularning  barchasi  dastlab  stixiyali  ravishda  sodir  etilib,  bu  odamlarning 

kundalik  uchun  zarur  bo‗lgan  buyumlar,  oziq  –  ovqatlar,  kiyim  –  kechaklar  va 

boshqa  ehtiyojlarini  qondirish  natijasida  ro‗y  bergan.  Bu  davr  ishlab  chiqarish 

usulining natural xo‗jalik tuzumi davriga borib taqaladi. Ma‘lumki, natural xo‗jalik 

tuzumidan  ilgarigi  davrda  har  bir  kishi  kunlik  ehtiyoj  uchun  zarur  bo‗lgan 

mahsulotni  mustaqil  ravishda  ishlab  topgan  (yaratgan)ligi  bois,  ular  o‗rtasida 

ayirboshlash munosabatlariga ehtiyoj mavjud bo‗lmagan.  

Yuqorida  qayd  etilgan  ikki  omil,  kishilar  o‗rtasida  ayirboshlash 

munosabatlarining  shakllanishiga  zamin  yaratdi,  natijada  odamlar  ixtiyoridagi 

ortiqcha  mahsulotni  o‗zi  uchun  zarur  bo‗lgan  boshqa  mahsulotga  ayirboshlashga 

ehtiyoj  seza boshladi.  

 

Ayirboshlash–  bu  kishilarning  istak  –  xohishlari  va  ehtiyojlari  mahsuli 

sifatida amalga oshiriladigan jarayon bo‗lib, buning natijasida, tomonlar ehtiyojini 

qondirish  maqsadida  ixtiyoridagi  narsadan  voz  kechib,  zarur  bo‗lgan  narsaning 

o‗rniga  berishdir.  Ayirboshlash  kishining  ehtiyoji  bo‗lgan  buyumga  ega  bo‗lish 

imkoniyatini beradigan jarayondir. 

 

Demak,  ayirboshlash  ―A‖  va  ―B‖  tomonlar  o‗rtasidagi  o‗zaro  kelishuv 



natijasida sodir bo‗ladigan jarayon bo‗lib, ―A‖ o‗ziga tegishli tovar yoki xizmatini 

―B‖  tomonning  tovar  yoki  xizmati  uchun  berishdir.  Madomiki,  ushbu  almashuv 

jarayoni  ikki  tomonga  ham  iqtisodiy  jihatdan  foydali  bo‗lib,  ―A‖  tomon  voz 

kechgan  tovar  yoki  mahsulot  o‗rniga  o‗zi  uchun  zarur  bo‗lgan,  undan  ham 



foydaliroq tovar yoki xizmatni oladi. 

PUL NIMA? 

Agar  siz  Amerikada  mustakillik  uchun  kechgan  urushdan  ilgari 

yashaganingizda,  sizning  pullaringiz  asosan  ispan  kumush  tangalardan  iborat 

bular  edi.  (kumush  tangalar  «pieces  of  eight»  deb  nomlanar  edi).  Fukarolik 


urushigacha  bulgan  davrda  AQSHda  pulning  asosiy  shakllari  sifatida  oltin  va 

kumush  tangalar  xamda  xususiy  banklar  tomonidan  muomalaga  chikarilgan 

banknotalar,  veksellar  mavjud  edi  .  Xozirgi  kunda  AQSHda  pul  sifatida  xukumat 

tomonidan muomalaga chikarilgan nafakat tangalar va dollar banknotalari, balki 

banklardagi mavjud xisobrakamlarga yozilgan cheklarni pul sifatida ishlatishingiz 

mumkin. Turli davrlarda pul kurinishida xar xil tovarlar ishlatilishig karamasdan, 

pul doimo insonlar va iqtisodiyot uchun muxim xisoblangan. 

Pulning iqtisodiyotga tasirini tushunish uchun, pulning aynan nima ekanligini 

bilishimiz 

zarurdir. 

Ushbu 

bobda 

pulning 

funksiyalari, 

iqtisodiyotni 

samaradorligini  oshirishda  ularning  urni,  pulning  tarixiy  shakllari  va  ularni 

ulchashning yangi yondashuvlari kurib chikiladi. 


Download 4,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   339




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish