― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

Pul multiplikatorining mazmuni  

Pul  multiplikatori  nimani  anglatishini  seziz  uchun,  haqiqiy  sonlardan  sonli 

misolni tuzib olamiz. 

O‘zgaruvchilar quyidagilar: 

Rr – majburiy zaxira stavkasi = 0.10 

C – muomaladagi pul = 400 mlrd dollar 

D – chekli deposit = 800 mlrd dollar  

ER – ortiqcha zaxiralar = 0.8 mlrd dollar  

M – pul taklifi (m 1) = C + D = 1200 mlrd dollar  

Bu  sonlardan  valyuta  stavkasi  c  ni  va  ortiqcha  zaxira  stavkasi  e  ni  hisoblab 

olamiz: 

---

 

c= 

 = 0.5 

 

 

                        e=

= 0.001 

natijada pul multiplikatori quyidagicha : 

m =2.5 

Pul taklifi ma`lum omillar o`zgatrishiga o`z navbatida javob qaytaradi. 

Pul  bazasi  MB=MB

n

+BR  ekanligini  e`tiborga  olib,  2tengalamani  qaytadan 

yozishimiz mumkin: 

M=m x (MB

n

+BR)  (6) 

Ushbu  barcha  natijalarni  biz  1-yig`ma  jadvalda  algebraic  tarzda 

ko`rsatishimiz  mumkin,  bu  esa  omillar  o`zgarishiga  pul  taklifi  jarayonini 

ifodalaydi. 

6-tenglamadan ko`rish mumkinki, MB

n

 yoki BRdagi o`sishi M pul taklifining 

ko`p  miqdorda  o`sishiga  olib  keladi,  chunki  pul  multiplikatori  m  1dan  kattadir. 

Ko`rishimiz  mumkinki,  majburiy  zaxira  me`yoridagi  o`sish  pul  taklifini 

kamaytiradi,  bunda  –tenglamadan  foydalanibtopilgan  pul  multiplikatori  qiymati 

asosida  hisoblash  mumkin,  bu  rrning  10%dan  15%ga  oshgan  misolda  ko`rish 

mumkin  (barcha  boshqa  o`zgaruvchilar  o`zgarmay  qolgan).  Shunda,  pul 

multplikatori 2.5dan quyidagicha kamayadi,  

 

xuddi kutganimizdek 2.5 dan kam. 

Shunga  o`xshash  ravishda,  o`z  misolimizda  ko`rishimiz  mumkinki, 

valyutadagi  o`sish  pul  taklifini  kamaytiradi,  bu  c  0.50  dan  0.75  ga  ortganida  pul 

multiplikatorining o`zgarishi orqali hisob kitob qilinadi. Shunda pul multiplikatori 

2.5 dan quyidagigacha kamayadi: 

 

Natijada ko`rishimiz mumkinki,  qo`shimcha zaxiralardagi o`sish pul taklifini 

kamaytiradi,  bu  esa  e  ning  0.001dan  0.005ga  ortganida  pul  multiplikatori 

o`zgarishi orqali hisob kitob qilinadi. Bunda pul  multiplikatori 2.5dan quyidagicha 

kamayadi: 

 

Bo`lib  qo`yish  kerakki,  qo`shimcha  zaxiralar  5  barobarga  oshsa  ham,  pul 

multiplikatorda  bor  yo`gi  ozgina  kamayish  kuzatiladi,  xolos.  Ushbu  kamayish 

kichik, chunki so`nggi yillarda e juda kichik bo`lgan sh sabab undagi o`zgarishlar 

pul  multiplikatoriga  kichik  miqdorda  ta`sir  etgan  .  Lekin,  shunday  vaqtlar 

bo`lganki,  masalan,  Buyuk  Depressiya  va  so`nggi  moliyaviy  inqirozlarda,  ushbu 

ko`rsatkich  anch  ayuqori  bo`lgan  davrda  uning  pul  taklifi  va  pul  multiplikatoriga 

ta`siri ham sezilarli bo`lgan. 

1930-1933 yillarda Buyuk Depressiya Bank inqirozi va pul taklifi. 

Biz  pul  taklifi  modelini  o`tmishda  pul  taklifida  ro`y  bergan  yirik 

o`zgarishlarni  tushunish  uchun  qo`llaymiz.  Ushbu  bo`limida,  yuqoridagi  modelni 

AQSH  tarixidagi  eng  dahshatli  inqiroz  ,  Buyuk  depressiya  davrida  yuz  bvergan 

---

monetary o`zgarishlarni tushuntirish uchun qo`llaymiz. 9-bo`limda bank inqirozlari 

haqida  suhbatlashdik,  va  ko`rdikki,  ular  kredit  bozorida  assimetrik  ma`lumotlar 

bilan  bo`gliq  muammolarni  yuzaga  keltirib,  iqtisodiyotga  jiddiy  ta`sir  ko`rsatadi, 

huddi Buyuk Depressiya paytiga o`xshab.  

1-rasm,  1929-1933  yillarda  bankrotlikka  uchragan  tijorat  banklaridagi 

depozuitlar  hajmini  ifodalash  orqali  Buyuk  Depressiya  vaqtidagi  bank  inqirozini 

tasvirlab  bergan  .  Milton  Fridman  va  Anna  SHvartz  ,  1867-1960  yillardagi  , 

AQSHning  Monetar  Tarixi  nomli  kitoblarda  1930-yillardagi bank inqirozini  bank 

inqirozini quyidagi tasvirlagan: