Mavzu: tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi pedagogik fan sifatida

Ko’rgazmali qurollar va tabiatshunoslik darslarida ulardan foydalanish. 
Inson  tabiat  jismlari  va  hodisalari  olamida  yashaydi,  ular  bilan  har  kuni  munosabatda 
bo’ladi.  Atrof  olamda  o’zini  to’g’ri  tushuna  bilish  uchun  odamlar  ayrim  jism  yoki 
hodisa  (daraxt,  tosh,  hayvon  va  hokazolar)ni  ham,  bir-biriga  bog’liq  bo’lgan  jism 
yoki hodisalar kompleksi (ko’cha, park, xiyobon, surat va  hokazolar)ni ham qabul 
qila olishlari kerak. 
Qabul  qilish  -  odam  tomonidan  atrof  olam  jismlari  va  hodisalarini  sezgi 
a'zolariga bevosita ta'sir qilishi natijasida his etishidir. 
Kichik yoshdagi maktab o’quvchilarining qabul qilishini rivojlantirish ustida 
doimo  ish  olib  borish  kerak,  toki  u  maqsadga  yo’nalgan  va  tashkil qilingan kuzatish 
jarayoniga  aylansin.  Sezgini  qabul  qilishning  rivojlangan  bo’lishida  tabiatshunoslik 
darslarida  tabiatshunoslik  tasavvurlari  va  tushunchalarini  to’g’ri  shakllantirish 
maqsadida qo’llaniladigan ko’rgazmali qurollarga katta o’rin ajratiladi. 
Tabiatshunoslik  bo’yicha  o’quv  qurollari  g’oyat  xilma-xildir.  Ulardan  bir 
xillari (tabiiy jismlar va ularning ko’rgazmali tasvir-lari) darslarda o’rganish ob’ekti 
hisoblanadi,  boshqalari  xizmat  ko’rsatuvchi  vazifasini  bajaradi  -  ularni  o’quvchilar 
o’rgan-maydilar. Darslarda o’rganish obyektlari hisoblangan qurollarni ikki gurahga: 
tabiiy  jismlar  va  o’qitish  uchun  maxsus  tayyorlan-gan  jism  va  hodisalarning 
tasvirlariga  ajratish  mumkin.  Tabiiy  jismlarga  tog’  jinslari,  metallar,  tuproq 
namunalari,  o’simliklar,  hayvonlar  kiradi.  Ko’rgazmali  qurollar  sathli  (suratlar, 
diafilmlar,  diapozitivlar)  va  hajmli  (modellar,  maketlar,  mulyajlar)ga  bo’linadi.  Unisi 
ham, bunisi ham harakatsiz va harakatchan bo’lishi mumkin. 
Tabiatshunoslikni  o’qitishda  globus  ham  muhim  ahamiyatga  ega.  Agar  plan 
yer  yuzasining  katta  bo’lmagan  qismini  yirik  masshtabli  tasvirlashdan  xaritadagi 
mayda  masshtabli  tasvirlashga  o’tishga  imkon  bergan  bo’lsa,  globus  Yerning  eng 
to’g’ri  shakli  va  yuzasining  tasvirini  beradi.  Shuningdek,  ekran  vositalaridan 
samarali foydalanish tabiatshunoslikni o’qitishda katta rol o’ynaydi. Ekran vositalariga 

---

diafilm,  diapozitiv  va  kinofilmlar  kiradi  (tabiatshunoslik  dasturlarida  ularning 
ro’yxati bor).