A k a d e m I ya trasologik ekspertiza

1. «Poyafzal va odam oyog‘i izlari» tushunchasi va uning 
turlari 
 
Poyafzal va oyoq izlarining trasologik ekspertizasi trasologik 
ekspertiza fanining bo‘limi bo‘lib, jinoyat sodir etilgan joyda 
gumonlanuvchilar tomonidan qoldirilgan poyafzal va oyoq izlarini 
o‘rganadi. 
Poyafzal va oyoq izlarining kriminalistik ahamiyati tergov 
qilinayotgan jinoyatning faktik holatlarini aniqlashda ulardan foydalanish 
imkoniyati bilan belgilanadi. 
Poyafzal va oyoq izlari trasologik ekspertizasining predmeti: 
– poyafzal va oyoq izlarining vujudga kelishi; 
– poyafzal va oyoq izlarini topish; 
– poyafzal va oyoq izlarini olish; 
– poyafzal va oyoq izlarini qayd etish; 
– poyafzal va oyoq izlarini tadqiq etish; 
– poyafzal va oyoq izlarini baholash; 
– poyafzal va oyoq izlaridan foydalanish. 
Poyafzal va oyoq izlari trasologik ekspertizasining obyekti: 
– hodisa joyini ko‘zdan kechirishda aniqlangan poyafzal izlari; 
– hodisa joyini ko‘zdan kechirishda aniqlangan poyafzal izlarining 
masshtabli fotosuratlari; 
– hodisa joyini ko‘zdan kechirishda aniqlangan poyafzal izlarining 
gipsli quyma nusxalari; 
– hodisa joyini ko‘zdan kechirishda aniqlangan poyafzalning sirtqi 
izlari mavjud bo‘lgan daktotasmalar; 
– hodisa joyida topilgan poyafzallar; 
– hodisa joyidagi izlar shu shaxs tomonidan qoldirilgan, degan 
taxminlar mavjud bo‘lgan gumon qilinuvchining poyafzali; 
– hodisa joyidagi izlar shu shaxs tomonidan qoldirilgan, degan 
taxminlar mavjud bo‘lgan gumon qilinuvchining poyafzalidan olingan 
eksperimental sirtqi izlar; 
– hodisa joyidagi izlar shu shaxs tomonidan qoldirilgan, degan 
taxminlar mavjud bo‘lgan gumon qilinuvchining poyafzalidan olingan 
hajmiy izlar; 

---

 32 
– hodisa joyidagi izlar shu shaxs tomonidan qoldirilgan, degan 
taxminlar mavjud bo‘lgan gumon qilinuvchining poyafzalidan olingan 
eksperimental izlarning fotosuratlari; 
– hodisa joyidagi izlar shu shaxs tomonidan qoldirilgan, degan 
taxminlar mavjud bo‘lgan gumon qilinuvchining poyafzalidan olingan 
gipsli quyma nusxalar hisoblanadi. 
Hodisa joyini ko‘zdan kechirishda poyafzalning o‘zi, poyafzal 
tagcharmining izlari, izlar yo‘lakchalari, izlarning bir qancha turlari va 
izlarning hosil bo‘lish mexanizmlari uchrashi mumkin, tadqiqot jarayonida 
ularni aniq ko‘rsatib berish maqsadida poyafzal va oyoq izlarining 
quyidagicha tasniflanishi keltirib o‘tilgan: 
1) shaxsiga ko‘ra; 
2) turiga ko‘ra; 
3) tuzilishiga ko‘ra; 
4) izlarning hosil bo‘lish mexanizmiga qura; 
5) izlarning hodisa joyida joylashishiga ko‘ra. 
Shaxsiga ko‘ra: 
– ayollarniki, 
– erkaklarniki; 
Turiga ko‘ra: 
– fuqarolik (tufli, yarim tufli, botinka, yarim etik, etik); 
– sport (keda, shippak, krossovka, maxsus etik); 
– sayohatchilar oyoq kiyimi (botinka, keda, yumshoq rezina botinka, 
yarim botinka); 
– alpinistlar oyoq kiyimi (maxsus botinka); 
– harbiylar oyoq kiyimi (xizmat tuflilari, yarim etik, etiklar). 
Tuzilishiga ko‘ra: 
– tagcharmi poshnali; 
– tagcharmi tekis. 
Izlarning hosil bo‘lish mexanizmiga ko‘ra: 
– hajmiy izlar; 
– yuzaki (sirtqi) izlar. 
Izlarning hodisa joyida joylashishiga ko‘ra: 
– yakka izlar; 
– guruhiy izlar. 
Poyafzal va oyoq izlari hodisa joyida joylashishiga ko‘ra, yagona izlar 
va guruhiy izlarga bo‘linadi. 
Yagona poyafzal yoki oyoq izlari deb, o‘zaro alohida joylashgan 
izlarga aytiladi. 

---

 33 
Guruhiy izlar deb esa – navbati bilan o‘ng va chap oyoqlardan 
qoldirilgan izlarga aytiladi va bunday izlar yana «izlar yo‘lakchasi», deb 
ham ataladi. Oyoq izlarining yo‘lakchasi – hodisa joyida har bir oyoq 
(poyafzal)dan eng kamida uchtadan qoldirilgan izlar majmuidir. Bu izlar 
majmuini izlar yo‘lakchasi, deb aytish uchun yuqorida aytilgan oltita iz 
yaxshi ifodalangan, ya’ni bu izlarda ularning zarur o‘lchamlarini aniqlash 
imkonini beradigan darajada ifodalangan bo‘lishi kerak. 
Trasologiyada oyoq izlari quyidagicha tasniflanadi: 
– iz hosil qiluvchi obyektning shakliga ko‘ra; 
izlarning hodisa joyidagi joylashiga ko‘ra; 
ularning yuzaga kelish mexanizmiga ko‘ra. 
Oyoq izlari ularni hosil qiluvchi obyektning shakliga qarab, poyafzal 
va oyoq kafti izlariga bo‘linadi. O‘z navbatida, ularning birinchisi 
poyafzalning tagcharmi va poyafzal ustki qismining izlariga bo‘linadi.