A k a d e m I ya trasologik ekspertiza

ko‘pikli aerozol ballon (germetik). 

---

 52 
 
11-rasm. «WELL SILICONE» rusumli universal silikon 
germetikli ballon. 
 
 
 
12-rasm. Poyafzalning, chuqurligi 15 sm bo‘lgan qordagi hajmiy iziga 
«KLADEZ steel PRO» rusumli qurilish-montaj ko‘pigi qatlamini  
surish jarayoni. 
 
 
 
13-rasm. «KLADEZ steel PRO» rusumli qurilish-montaj ko‘pigini 
 nam qumdagi poyafzal iziga surish jarayoni. 
 
 
 
14-rasm. «WELL SILICONE» rusumli silikon germetikni poyafzalning nam 
tuproqdagi statik hajmiy iziga surish jarayoni. 

---

 53 
Ko‘pikning sirtiy qatlami qotganidan so‘ng, quyma nusxalar kelgusi 
tadqiqotlar uchun olinishi mumkin. Ushbu quyma nusxalar bir kecha-
kunduz davomida 22°S haroratda saqlanganidan so‘ng, poyafzal izidan 
«PU-Montageschaum BAU MASTER» rusumli qurilish-montaj ko‘pigi 
yordamida olingan quyma nusxalarning o‘lchamlari  20 % ga kattalashgani 
ma’lum bo‘ladi. «KLADEZ steel PRO» rusumli qurilish-montaj ko‘pigi 
yordamida olingan quyma  nusxalarning o‘lchamlari esa deyarli 
o‘zgarmaydi. Quyma nusxada aks etgan izning tagcharmi qismini tadqiq 
etish natijasida, unda iz hosil qiluvchi obyektning umumiy va xususiy 
belgilari aniq va to‘liq aks etganligi kuzatildi. 
Ta’kidlash joizki, iz hosil bo‘lish mexanizmi nisbiy barqaror, real 
sharoitlarda izlarning belgilari birmuncha o‘zgarishi mumkin. Ammo, 
bunday hollarda yaxlit izning o‘zini emas, balki izning bir bo‘lagi 
(fragmenti)ni olish va tadqiq etish mumkin bo‘ladi. 
«WELL SILICONE» rusumli silikon germetikdan foydalanish ham 
o‘ziga xos ijobiy xususiyatlarga ega. Havo harorati sovuq bo‘lganida 
ushbu germetikning qotishi uzoq vaqt kechadi hamda izlarning elastik 
o‘zgarishiga sabab bo‘lishi mumkin. Ammo, issiq havoda ushbu 
germetikdan foydalanish samarali bo‘ladi. 
Poyafzalning statik hajmiy izlarini olish maqsadida zamonaviy 
qurilish-montaj ko‘piklari va germetiklaridan foydalanish bo‘yicha 
metodik tavsiyalar. O‘tkazilgan tadqiqotlar natijasi, poyafzalning hajmiy 
izlarini qayd etish va olish uchun qurilish-montaj ko‘piklari va 
germetiklaridan foydalanish yaxshi samara berishini ko‘rsatadi. Ushbu 
sharoitlar,  qurilish-montaj ko‘piklari va germetiklaridan foydalanish 
bo‘yicha quyidagi tavsiyalarni ishlab chiqishga asos bo‘ldi: 
1. Hodisa sodir bo‘lgan joyda aniqlangan, poyafzalning hajmiy izlari – 
hodisa joyini ko‘zdan kechirish bayonnomasida batafsil ta’riflab yoziladi, 
masshtabli usulda fotosuratga olinib, qayd etiladi, begona moddalardan 
tozalanadi. 
2. Qurilish-montaj ko‘pikli aerozol balloncha ishlatish uchun 
tayyorlanadi (uni ishlatish texnikasi ballonchada ko‘rsatilgan bo‘ladi). 
Odatda  ko‘pikni surish uchun ballonchaga maxsus quvur o‘rnatiladi. 
3. Ko‘pikni izga 1–2 sm masofadan turib, yupqa qatlam qilib, 
ballonchaning quvurchasi egri harakat bilan suriladi. Shu vaqtda ko‘pik 
qatlami ustiga yorliqli ip o‘rnatiladi. 
4. Izga ko‘pikning qatlami surilganidan so‘ng, 20–40 daqiqa kutib 
turiladi (ushbu kutish vaqti havo haroratiga bog‘liq bo‘ladi), quyma 
nusxaning qotganiga ishonch hosil qilingandan so‘ng (havo harorati issiq 

---

 54 
bo‘lganda, bunday quyma nusxaning qotishi uchun bir kecha-kunduz 
kerak bo‘ladi), ko‘pikdan ajratib olinadi. 
5. Qurilish-montaj ko‘pigi yordamida olingan quyma nusxani qog‘oz 
yoki polietilen xaltachaga solish tavsiya etiladi. 
6. Ushbu turdagi obyektlarni mexanik buzilishdan saqlash choralari 
ko‘rilib jo‘natish (transportirovka qilish) lozim.