O‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi

Spermatset  (Cetaceum)  –  qattiq,  oq  rangli,  plastik-kristallik  tuzilishga  ega  bo‗lgan, 
moysimon,  xidsiz  massa.  Suyuqlanish  harorati  45-54
0
S,  tarkibi  setil  spirti  (S
16
N
33
ON)  va 
palmitin  kislotasidan iborat  bo‗lgan murakkab  efir bo‗lib, saqlanish davomida turg‗un.  Asosan 
surtma  asoslarining  tarkibiga  yuqori  zichlik  va  qovushqoqlik,      dag‗al  emulsiyalar  xosil  qilish 

---

 
61 
 
xisobiga  asos  tarkibidagi  suvni  o‗zigi  shimib  olish  uchun  qo‗shiladi.  O‗zidan  moysimon  dog‗ 
qoldirmaydi.  Kislota  soni  2  dan  katta  emas.  U  Suvda  ham  spirtda  ham  erimaydi.  Qaynoq  95% 
spirt, efir va xloroformda eriydi. 
Mum  (Cera) –  asalari  mumi qo‗ng‗ir-sariq (Cera flava)  yoki  oq, oqish rangli (Cera alba) 
63-65
0
S  haroratda  suyuqlanadigan  donsimon  massa.  Oq  mum  sariq  mumni  quyosh  nurlari 
ta‘sirida oqartirish bilan olinadi. Sariq mumning kislota soni 17-20,5 oralig‗ida, oq mumniki esa 
18,7-22,4 oralig‗ida bo‗lishi kerak. Suv va spirtda erimaydi. Qaynoq spirt, efir va xloroformda, 
yog‗  va  efir  moylarida  qisman  eriydi.    Alohida  o‗zi  surtmalar  texnologiyasida  asos  sifatida 
ishlatilmaydi,  asosan  asoslarga  etarli  zichlik  va  qovushqoqlikni  berishda  ishlatiladi.  Kimyoviy 
agentlarga nisbatan turg‗un. 
Uglevodorodli  asoslar.    Bu  asoslar  surtmalar  texnologiyasida  alohida  asos  sifatida  yoki 
quyida keltirilgan  shu  guruhdagi  asosiy asoslar  bilan birgalikda ishlatiladi: vazelin, petrolatum, 
parafin, serezin, vazelin moyi, sun‘iy vazelin va naftalin nefti. 
Vazelin  (Vaselinum)  –  suyuq,  yarim  suyuq  va  qattiq,  tarkibi  7  tadan  35  tagacha  uglerod 
atomini  saqlagan  uglevodorodlar  aralashmasi  bo‗lib,  umumiy  tarkibning  20-50%  yon  zanjirida  
mikrokristallik  uglevodorodlarni  saqlaydigan  izoparafinlar,  siklik  parafinlar  va  alifatik 
birikmalardan,  10%  esa  normal  parafinlardan  iborat.  Vazelinning  qattiq  strukturali  elementlari 
uglevodorodlarni suyuq fraksiyalarini ushlab qoluvchi uch qavatli to‗rdan iborat. Vazelin tashqi 
ko‗rinishi  bilan  bir  jinsli,  ipsimon  cho‗ziluvchan,  gel  hosil  qiluvchi  massa  bo‗lib,  hidsiz,  oq 
rangli (Vaselinum album) yoki sariq rangli (Vaselinum flavum), 37-50
0
S haroratda suyuqlanadi. 
Buyum  oynachasiga  surtib  ko‗rilganda  bir  xil  qalinlikdagi  tekis  plenkani  xosil  qiladi.  Xar  ikki 
vazelin xam farmatsevtik va tibbiy nuqtai nazaridan bir xil.  
Qattiq parafin  (Paraffinum solidum)  – oq rangli kristall massa bo‗lib,  yuqori molekulali 
uglevodorodlardan  tashkil  topgan.  50-57
0
S  haroratda  suyuqlanadi.  Suvda  va  spirtda  erimaydi, 
efir,  xloroform,  yog‗lar  va  efir  moylarida  oson  eriydi.    Asoslarga  ularni  konsistensiyasini 
mustaxkamlash va suyuqlanish haroratini ko‗tarish uchun 10% gacha qo‗shiladi.  
Serezin (Ceresinum) – rafinirlangan ozokerit bo‗lib, amorf, rangsiz, mo‗rt massa. 68-72
0
S 
haroratda  suyuqlanadi.  Tarkibida  yuqori  molekulali  uglevodorodlar  yoki  ikki,  uch  siklik 
naftenlar  saqlaydi.  Parafinga  nisbatan  mustahkamlash  xossasi  yuqori  biroq  kristall  bo‗lmagan 
qotishmalar xosil qiladi.