3
8
Ichkariga kirib
boruvchi hujumlar
1
2
8
%
3
7
3
0
%
I
1
7
0
%
2
30
%
!
1.
2
____
__
j
18
%
3
2
9
%
10
2
7
%
1
9
0 ’rtazonada
uzilgan hujumlar
11
%
15
•
i
i
N>
*— vp
O4
u>
• чО
o4
18
%
13
0 ’z zonasida
uzilgan hujumlar
ю
10
%
2
4
— ON
11
%
2
6
2
3
%
53
1
2
9
%
I
69
2
1
%
4
9
oldinga
0
’rta
va
q
is
q
a
u
za
tis
h
la
r
<1
oo
|
13
%
2
3
1
12%
;
2
.
13
%
2
5
2
2
%
3
8
19
%
3
4
2
1
%
3
7
orqaga
*—
*
— xO
o4
o4
8%
4
40
Ln
5
O4
30
%
17
51
%
2
9
oldinga
U
zu
n
i
1
1
•
i
i
•
orqaga
Os
Os
1
K>
1—
* sO
o4
'
7%
4
2
3
%
15
j
2
6
%
18
4
2
%
28
Aldashlar
ЕЗ
U>
— 40
— ^
o4-
6
%
8
1
9
%
2
3
24%
|
28
!
2
8
%
..............
................3
4
J
1
4%
18
To’pni olib yurish
2
5
(8
+
)
1
i
•
16
%
4
12%
!
3(1
+)
1
1
72
%
1
1
8
(7
+
)
Darvozaga
zarbalar
0\
QO
U>
сл
oo
6%
44
12
%
8
2
2
1
%
1
4
4
2
6
%
17
5
2
7
%
1
7
9
Jami TTH
J
a
m
o
av
iy
te
x
n
ik
-t
a
k
tik
h
a
ra
k
a
tla
rn
in
g
te
zk
or
lik
va
sa
m
a
ra
d
o
rl
ik
k
o
’r
sa
tk
ic
h
la
r
i
himoya zonasida va maydonning o’rta zonasida to’p yo’qotishlar juda
ko’p 18% va 27%.
Agar tezkor hujumlardan kelib chiqib, texnik-taktik harakatlar
nisbati ko’rib chiqilsa, tezkor hujumlardagi katta ulush oldinga
bajarilgan uzun uzatishlar hamda qisqa va o’rta uzatishlarga tegishli.
Tezkor hujumlarida to’pni olib yurish juda kam. Tahlil qilinayotgan
o’yinda, orqaga va ko’ndalang bajarilgan uzun uzatishlar butunlay yo’q.
Bu, jamoa ayyorona taktik yurishlardan foydalan-ganliklari haqida
maMumot beradi.
0 ’yinning bunday tahlili, murabbiyga jamoaviy taktik harakatlami
takomil-lashtirishga ynaltirilgan o’quv-mashg’ulotlarda, himoyadan
hujumga tezkor o’tishga yordam beruvchi mashqlarni tanlashga imkon
beradi. Bu taktik kombi-natsiyalar qisqa va o’rta uzatishlar uzun
uzatishlar bilan uyg’unlikda bajarilishi kerak va yakuniy urinish albatta
darvozaga zarba bilan tugallanishi shart.
Futbolchilar tayyorgarligida, musobaqa jarayonida pedagogik
nazorat zarur shartlardan biri boMishi kerak. Bu albatta, kelgusi
mashg’ulotIar jarayoni va uning individuallashuv yo’nalishini aniqlab
bemvchi har bir sportchining kuchli va zaif tomonlarini ochib berishga
imkon beradi. Hatto jamoaviy mashg’u-Iotlarida, tayyorgarlik darajasi
bo’yicha futbolchilami gumhlarga ajratib, yuklamalarni boshqarish
mumkin. Aytaylik, ayrim futbolchilarda tezkor-kuch sifati, boshqalarida
maxsus chidamkorlik, uchinchilarida esa epchillik darajasi past ekanligi
aniqlandi, demak o’yinchilarni turli guruhlarga jamlab, yuklama va
murakkab koordinatsiya mashqlarini me’yorlashtirib mashg’ulot
samaradorligini oshirish mumkin.
Nazorat savollari:
1. Futbolchilaming tezkor-kuch sifatlarini baholash uchun qanday
me’yoriy talablami (test) bilasiz?
2. Me’yoriy talabni (test) ishonchliligi va maMumotligi deganda
nima tushiniladi?
3. Futbol amaliyotida qanday nazorat turlaridan foydalaniladi?
4. Futbolchilami chaqqonlik sifatini baholash uchun qanday
me’yoriy talablaridan (test) foydalaniladi?
5. Futbolchilami taktik fikrini baholash uchun qanday usul
yordamida foydalaniladi?
XI ВОВ. YUQORIMALAKALIFUTBOLCHILARNING GURUH
VA JAMOAVIY TAKTIK HARAKATLARINI
TAKOMILLASHTIRISH YO*LLARI
Boshqa sport o’yinlari kabi futbolda ham g’alabaga intiluvchi ikki
jamoa uchrashadilar. G’alaba uchun kurash, sportchilardan juda kuchli
jismoniy, aqliy va irodaviy hususiyatlarni talab qiladi. Faqat o’z
maxoratlarini to’liq qo’llay olgan futbolchilargina kuchlar teng bo5lgan
raqib bilan yakkakurashlarda muvoffaqiyatni ta’minlashi mumkin. 0 ’yin
davomida, ular to’pga egalik qilganda yoki himoyalanayotganda, raqib
jamoa to’pga egalik qilganda paytlarda har bir jamoa kurashning turli
vositalari va usullarini qo’llab hujum harakatlarini ko’p martta amalga
oshirishlariga to’g’ri keladi. Shuning uchun taktikada eng asosiysi,
maqsadga erishishni ta’minlab berishi mumkin bo’lgan, hujum va
ximoya harakatlarini olib borishning ma’lum vositalari, uslubiyati va
shakllari hisob-lanadi. Raqibni bartaraf qilish vazifasini to’g’ri hal etish
va hujumda o’z imkoniyatlaridan keng foydalanishni bilish - bularning
barchasi butun jamoa kabi uning alohida sportchilarining taktik
etukligini tavsiflaydi. Jamoa ham hujumda, ham himoyada barcha
futbolchilaming faol harakatlarini yuqori darajada tashkil etibgina
g’alabaga erishishi mumkin. Bundan kelib chiqadiki, futbolda taktika
deganda raqib ustidan g’alabaga erishiga yo’naltirilgan individual va
jamoaviy harakatlarni tashkil etish hamda aniq raqib bilan
muvoffaqiyatli kurash olib borishga imkon beruvchi ma’lum reja
bo’yicha jamoa futbolchilarining o’zaro harakatlari tushuniladi.
Futbolchi taktikasining mohiyati, o’z imkoniyatlarini (jismoniy,
texnik, ruhiy) samarali qo’llay olishi va raqib qarshiligini juda kam
qisqa vaqtda engib o’tishga yordam beruvchi to’pni olib yurish
usullaridan samarali foydalanishdan iboratdir.
Taktika - bu zamonaviy futbolni rivojlanishiga kuchli va muhim
ta’sir ko’rsatuvchi komponentlardan biri hisoblanadi.
Taktika asta-sekin, ammo o’sib boruvchi tezlik bilan og’ishlarsiz
futbol o’yini rivajiga ta’sir ko’rsata boshladi va boshqa komponentlar
orasida yetakchi o’rinni egalladi.
Taktika nafaqat zamonaviy futbol qiyofasini o’zgartiradi, balki
tayyor-garlikning shakli, vositasi va uslubiyatlariga ham chuqur ta’sir
ko’rsatadi. Bu esa o’z navbatida, murabbiylami oldindagi raqibni
yaxshiroq o’rganish maqsadida ko’rish uchun uzoq masofalarga
borishga va o’yin videoyozuvlarini tashkil etishga, eng samarali taktik
289
harakatlarni qayt etishga, uchrashuvlami chuqur tahlil qilishga va
hokazo majbur qilmoqda.
0 ’yinda muvoffaqiyat olib kelgan taktika - bu har bir futbolchi
harakatlarini kuchayishiga, butun jamoa harakatlarini mustaxkam,
tartibli boMishiga olib kelgan puhta ishlab chiqilgan, shug’ullanilgan,
uyg’unlashgan o’zaro harakat-lardir. Bunda jamoa manfaatlaridan kelib
chiqib, yindagi o’zaro munosabati va o’zaro yordamga ko’ra har bir
futbolchining kuchli tomonlari, o’yinchilarning ojiz tomonlari ko’zga
uncha tashlanmaydi.
Hozirgi va ertangi kun futboli - bu taktikaning yetakchi roli, barcha
komponentlar eng yuqori ko’rsatkichlar bilan taqdim etilgan teng va
toMiq oMchamdagi fUtboldir.
Har bir umum jamoa taktikasi, bir butunlikka jamlangan jismoniy,
texnik imkoniyatlar va individual-guruh taktik harakatlariga asoslanadi.
Futbolchining taktik harakatlarining avvali, qoida bo’yicha
o’yingacha harakatlami tashkil etishning asosiy chizigM sifatida, alohida
o’yinchilar va zvenolaming o’zaro harakati ishlab chiqilgan umumiy
taktik fikrlar, o’yinni olib borish printsipi hamda qo’yilgan maqsadga
erishish yoMida raqibning qarshi harakatlarini engib o’tish hisoblanadi.
Futbolda taktik fikrlash, raqib jamoaga uning uchun foydali boMmagan
o’yin olib borish usulini o’tkazishga majbur qilishdan iboratdir. Fikrlash
kelgusi vazifalami va ulami hal etish usullarini yoMlari taxmin
qilinadigan taktik rejada aniqlashtiriladi (konkretlashtiriladi). Taktik fikr
va reja - oldinda turgan o’yinda jamoa taktikasining dastlabki modeli
hisoblanadi. Agar ular jamoaning aniq imkoniyatlarini hisobga olib
ishlab chiqilgan, oldinda turgan o’yin sharoitining hususiyatlarini (shu
jumladan raqib imkoniyatlarini) aks ettirgan boMsa - birinchi navbatda
tanlangan taktikaning muvoffaqiyat ularga bogMiq.
Taktik fikr va reja, qanchalik puhta ishlab chiqilmasin, o’yin
davomida vujudga keladigan vaziyatlar ko’ra o’zgarib boradi va
tuzatishlar kiritiladi. Shuning uchun, taktikaning amaliy elementlarini,
bevosita o’yin jarayonida vujudga keladigan taktik vazifalarni hal etish
usuli sifatida ko’rish mumkin.
Futbol o’yinining amaliy taktik elemenlari quyidagilar hisoblanadi:
-
raqib
harakatlari
va o’yin mantig’idan kelib chiqib,
o’yinchilarining
hujum
va
himoya
harakatlarini
uyg’unligi
(kombinirovaniya) va tebranuvchanligining maqsadga muvofiq usuli;
- o’yin davomida kuchni tartibli taqsimlash usuli;
290
-
raqibga psixologik ta’sir etish, ko’zlangan harakatlar va asil
imkoniyatlarni maskirovka kilish usuli.
0 ’yinga murabbiyning taktik rejasi qanday bo’lishdan qat’iy nazar,
ular alohida futbolchilar harakatlarida amalga oshiriladi. Shuning uchun
individual taktik takomillashuvsiz, o’yinga tartib va joziba beruvchi aniq
jamoaviy taktik harakatlami olib borishning ilojisi yo’q.
Futbol yini taktikasining o’ziga hos jihati - bir-biriga to’g’ridan-
to’g’ri jismoniy va psixologik harakatlarida aks etuvchi, raqiblar bilan
bevosita munosabat. Futbol o’yinining tavsifi, futbolchilami raqib
harakatlariga lahzada diqqatni jamlash va ulardan o’tib ketishga majbur
qiladi. Yuqori darajada rivojlangan tezkor taktik tushuncha, hususan
o’yin davomida raqib niyatini, ya’ni hali aniq texnik-taktik harakatlar
amalga oirilmasdan oldin fikran modellashtira olish uchun talab qilinadi.
Mana shuning o’zi futbolchining taktik maxoratidir.
Futbolchining taktik maxorati, tashqaridan taktik harakatlami
maqsadga muvofiq qoMlanilish tizimi kabi aks etadi. Taktik harakatlar
taktik bilimlar, texnik ko’nikmalar, jismoniy qobilyatlar va ruhiy
sifatlaming rivojlanish darajasiga muvofiq ko’rilishi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |