Fiziologiyasi va gigiyenasi

harakat potensiaU
 deb  ataladi.
Harakat  potensiallarining  yuzaga  kelishiga  asosiy  sabab  mem- 
branalarning  ionlarni  o'tkazuvchanligini  o'zgarishidir.  Ta'sirotchi 
ta'sir  etganda  hujayra  membranasining  natriy  kationlari  uchun 
o'tkazuvchanligi  oshadi.  Endi  natriy  ionlari  hujayra  ichiga  tu­
shadi.  y a'ni.  birinchidan,  ular  musbat  zaryad  bilan  zaryadlangan- 
ligi  uchun  ularni  elektrostatik  kuch  ichkariga  tortadi,  ikkinchidan, 
hujayra ichida ularning konsentratsiyasi  unchalik katta emas, tinch­
lik paytida hujayra membranasi  bu ionlar uchun kam o'tkazuvchan 
bo'ladi.
Ta'sirotchilar ta'siri  membrananing o'tkazuvchanligini o'zgarti- 
radi  va musbat zaryadlangan  natriy  ionlari  oqimini  hujay ra tashqa- 
risidan  sitoplazmaga  va  kaliv  ionlari  oqimini  hujavradan  tashqari- 
ga  qarab  harakatlanishini jiddiy  darajada  oshiradi.  Natijada,  mem­
brana  potensiallarini  o'zgarishi  yuzaga  keladi  (potensiallarning 
membranali  farqini  pasavishi va hattoki  boshqa belgili  potensiallar 
farqini  hosil  bo'lishini  ham  yuzaga  keltirishi  mumkin  -   (depolar- 
izatsiyalanish  fazasi).  M embrananing  ichki  yuzasi  musbat  zaryad- 
lanib  qoladi,  ichki  yuzasi  esa  musbat  zaryadlangan  natriy  ionla- 
rini  yo'qotish  hisobiga  -   manfiy  zaryadlanadi.  Aynan  shu  vaqtda 
harakat potensialining eng  cho'qqisi  qayd  etiladi.  Harakat  potensi- 
allari  membranalarning  depolyarasiyasi  kiritik  (pog'ona)  darajaga 
yetgan  paytda  yuzaga  keladi.
Natriy  ionlari  uchun  membranalarning  o'tkazuvchanligini  orti- 
shi  uncha  uzoq  vaqt  davom  etmaydi.  Bulardan  keyin  hujayralarda 
natriy  ionlari  uchun  membrananing  o'tkazuvchanligi  yana  pasayi- 
shini  kaliy  ionlari  uchun  esa  yana  ortishini  chaqiruvchi  tiklanish 
jarayonlari  boshlanadi.  Kaliy  ionlari  musbat  zaryad  bilan  zaryad- 
langanligi  sababli.  hujavradan  chiqib  hujayra  ichidagi  va  tashqa- 
risidagi  dastlabki  nisbatni  yana  tiklaydi  (repolarizatsiya  fazasi).
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Qator  ta ’sirlashlar  natijasida  hujayra  ichida  natriy  ionlarining 
jam lanishi  kuzatilm aydi.  chunki  «natriy  nasosi»  deb  ataluvchi 
maxsus biokimyoviy  m exanizm lar ta ’siri  hisobiga doimiy  ravishda 
ularning  evakuatsiyasi  davom  etadi.  «Natriyli-kaliyli»  nasos  yor­
damida  kaliy  ionlarini  faol  transport  qilinishi  haqidagi  m a’lumot- 
lar ham  mavjud.  Bu  «nasos»  membranada  fermentlar tizimi  holida 
b o'lib  nerv  tolalaridan  bu  tizim  natriy.  kaliy.  magniy  ionlari  bilan 
faollashadi.  «Nasos»  ishini  bajarilishi  uchun  energiya  manbayi 
b o 'lib   ATF  xizmat  qiladi.
lonlam ing  bir  tekisda  tarqalmasligi  bilan  ta'm in   etiladigan  hu- 
jayralarning  bioelektrik  xususiyatlari  hujayralam ing  q o'zg 'alish  
jarayonida  bosh  rolni  o'vnaydi.