Arxitektura qurilish inistituti

1.3-rasm. Quyoshli uy - rancho: 

a) umumiy ko‘rinish; b)  tarx: 

---

28 

1 – oilaviy xona; 2 – ovqatlanish xonasi; 3 - oshxona; 4 - mehmonxona; 5 

- kamin-akkumulyator; 6 - patio; 7 -ayvon; 8 - yotoqxona; 9 - garaj. 

1.3-rasmda  zamonaviy  uy  –  rancho  tasvirlangan,  unda  passiv  quyoshli 

isitishning turli usullari qo‘llaniladi. Bir qavatli bino ikkita o‘zaro kesishuvchi 

xajmlardan  (xojsimon  tarx)  tashkil  topgan,  ular  ichida  uzunrog‘i  janubga 

yo‘naltirilgan. Binoda to‘rtta energofaol mintaqa mavjud: 

ovqatlanadigan  va  mehmonxona  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  tosh  yuzasiga  tushuvchi 

quyosh nurlari vositasida isitiladi; 

sokol  qavat  xo‘jalik  xonalari  janubiy  derazalardan  tushib  turuvchi  nur 

vositasida yoritiladi va isitiladi, bunda er sathi tabiiy pasaytirilgan bo‘ladi;  

yotoqxonalar  issiqlik  to‘plash  uchun  xizmat  qiladigan  koridor  vositasida 

isitiladi. 

Yoz  kunlarida  xonalarni  quyoshdan  ximoya  qilish  pergollar,  to‘siqlar, 

to‘shama nishablar yordamida amalga oshiriladi. Uyning isitiladigan maydoni 

340 m

2 

ni  tashkil qiladi.  

 Qadimdan  issiq  iqlim  sharoitida  pavilonli  rejalash  yuqori  namgarchilik  va 

qizib  ketish  bilan  kurashishga  xizmat  qilgan.  Cho‘qqi  tarx,  elvizakli 

shamollatish,  ayvonlarni ko‘pligi, oshxonalarni, kirxonalarni  alohida  xajmda 

joylashtirish –  bu uyning  alohida xususiyatlaridir.  Issiq nam  iqlim  sharoitida 

qurilgan  uylar  uchun  kuchaytirilgan  tabiiy  shamollatish  juda  muhim.  Tabiiy 

shamollatish  markazida  piramidali  fazo  hosil  qiluvchi  maxsus  qoplama 

hisobiga  hosil  qilinadi.  Gumbaz  shaklli  uylarda  tashqi  yuklamalar  barcha 

yo‘nalishlarda  bir  xil  bo‘lishini  ta’minlash  kerak.  Zamonaviy  amaliyotda 

shunday  gumbazlar ko‘proq qo‘llaniladiki, ularning  o‘rta  yuzasi  shar, aylana 

ellipsoida  yoki  doiraviy  konus  tenglamasi  bilan  bayon  etiladi.(konussimon 

gumbazlar tayyorlanishi sodda, lekin sferik gumbazlarga nisbatan kam tejamli 

hisoblanadi).  Gumbaz  tomidan  qabul  qilinadigan  yuklar  unda  normal 

membranali  kuchlanishlar  hosil  bo‘lishiga  olib  keladi,  bu  kuchlanishlar 

nisbatan kichik yuzalarga egiluvchan ta’sir o‘tkazadi.  Taqsimlangan kuchlar 

bilan  yuklangan  aylanma  gumbazlarning  meridianli  yo‘nalishlarida  faqat 

---

29 

siquvchi 

kuchlanishlar 

hosil  bo‘ladi.  YUqori  qismidagi  paralel 

yo‘nalishlardagi  xalqada  siquvchi,  pastki  qismdagi  xalqada  cho‘zuvchi 

kuchlanishlar  hosil  bo‘lib,  ular  gumbazni  buzadi  va  egilish  kuchlanishlarini 

hosil qiladi.