Arxitektura qurilish inistituti

1-rasm.Past  xaroratli  quyosh  nuri  bilan  isitiladigan  “devor  kollektor” 

isitish qurilmasi: 

1-quyosh  nurlari;  2-nur  o‘tkazuvchi  tinik  shisha;  3-xavo  qopqog‘i;  4-xona 

ichida utayotgan issiq xavo; 5-sovugan xavo; 6-massev devordan nurlanuvchi 

issiqlik tulqinlari; 7-nur qabul qiluvchi devorning qora yuzasi; 8-panjara.  

Passiv  past  xaroratli  kuyosh  nuri  bilan  ishlaydigan  isitish  tizimi  «bino  - 

kollektor»da kuyosh nuri shisha katlamli oralig‘idan xona ichiga o‘tib issiklik 

turiga  kelib  tushadi.  Tushgan  kuyosh  radiatsiyasi  binoning  devorlarining 

yuzasiga  va  uy  jixozlarini  sirtiga  tushib  issiqlik  energiyasiga  aylanadi.  Sirt 

---

44 

harorati  oshib  boradi  va  bu  harorat  nur  tushmagan  yuzalarga  konveksiya  va 

nurlanish  yuli  bilan  xonalararo  tarkaladi.  Demak,  binoning  kuyosh  kuprok 

tushadigan  tomoni  past  xaroratli  passiv  isitish  kurilmasi  sifatida  tanlanadi. 

Xuddi  shu  yuzaning  tomonlarini  e’tiborga  olgan  xolda,  gelio-kurilmalar 

urnatilishi muljallangan sirtlarning sxemalari 2-rasmda kursatilgan. 

2-rasm. Gelio qabul qiluvchi qurilmalarning sxemalari. 

«Bino-kollektor»  turdagi  isitish  tizimining  samaradorligini  oshirish  uchun 

nur  tushadigan  tinik  shisha  maydonini  janub  tomonga,  ya’ni  kun  davomida 

eng uzok vakt kuyosh nuri tobida bo‘lishini ta’minlash kerak. Bu tiniq yuzani 

yupka qalinlikka ega bo‘lgan ashyodan tungi davrda tashqaridan yopib quyish 

uchun  issiqlikdan  izolyasiyalovchi  saqlovchi  panjara  moslamasi  bilan 

birgalikda quriladi. CHunki bu moslama jamlangan issiqlikni tunda tashqarga 

sarflanishini kamaytiradi. Panjaraning ichki tomonini qora rang bilan. buyash 

lozim.  Xonaning  ichidagi  xavo  xarakatidagi  retserkulyasiyani  boshqarish 

uchun qopqoq o‘rnatiladi. 

    Aktiv    (faol)  past  haroratli  quyosh  nuri  bilan  isituvchi  asboblar  o‘zi 

alohida  o‘rnatilib  binoning  biror  bir  qurilmasiga  kirmaydi.  Hozirgi  davrda 

quyosh nuri bilan isituvchi gelio qurilmalar ikki turga bo‘linadi: birinchisi nur 

yig‘uvchi gelio qurilmalar va ikkinchisi –yassi gelio qurilmalar. 

     Hyp  yig‘uvchi  gelio  qurilmalar  sferik  yoki  paraboloid  shak-lida  oynali, 

paraboloid  silindr  shaklida  yasaladi.  Bunday  oynali  nur  qabul  qiluvchi 

moslama o‘ta yaltiroq yuza bilan qoplangan metall tunukalardan tayyorlanib 

fokus  nuqtasiga  nur  dastasi  issiqligining  quvvatini  qabul  qiluvchi  issiqlik 

tashuvchi to‘ldirilgan element joylashtiriladi. (2.5-rasm)       

---

45 

 

a)                                                                 b)   

 

2.5-rasm. Hyp yig‘uvchi gelio qurilmalarining umumiy ko‘rinishi: 

a  -  parabolik  nur  yig‘uvchi  moslama;  b  -  parabolik  silindr  shaklidagi  nur 

yig‘uvchi  moslama;  1  -  quyosh  nuri  dastasi;  2  -  issiqlik  qabul  qiluvchi 

element (quyosh kozoni); 3 - oyna; 4 - oyna yuzasida quyosh nurini tushishini 

boshqarib  turuvchi  moslama;  5  -  isituvchi  qurilmaga  issiqlik  tashuvchini 

qaytuvchi va yuboruvchi quvurlari. 

Gelio  qurilmalarni  issiqlik  qabul  qiluvchisi  sifatida  zichligi  engil  bo‘lgan 

shag‘al,  keramzit,  suv  yoki  muzlamaydigan  suyuqliklar  ishlatiladi.  Gelio 

qurilmalarni  quyosh  nuriga  doimo  perpendikulyar  holda  turishini  ta’minlab 

turish  kerak,  chunki  nur  dastasi  samarali  va  to‘liq  tushishi  uchun  oynali 

yuzasini siljitib turish lozim. 

Gelio  qurilmada  issiqlik  tashuvchi  sifatida  antifriz  va  suv  ishlatilishi 

maqsadga  muvofiq  bo‘ladi.  Agar  tizimda  issiqlik  tashuvchi  sifatida  suv 

ishlatilsa  uni  muzlashini oldini  olish  uchun  tizimni  suvdan bo‘shatib ko‘yish 

lozim. 

15.8-rasmda 

suyuqlik 

bilan 

ishlaydigan 

qo‘shma,  ya’ni 

parabolotsilindrik  kotsentratli  va  suyuk  issiklik  akumlyatorli  isitish 

qurilmasining sxemasi keltirilgan. 

Bu  parabolotsilindrik  gelio  qurilmada  issiklik  tashuvchi  sifatida  antifriz  va 

isitish tizimi xalqasida esa suv ishtiladi. 

---

46 

Quyosh  nurini  yig‘uvchi  gelio  qurilmalarning  afzalligi  shundan  iboratki, 

bunday tizimda issiqlik tashuvchi suvni haroratini 40°S gacha ko‘tarib, hatto 

bug‘ hosil qilish mumkin. 

 

2.6-rasm.  Parabolotsilindrik  konsentratli  va  suyuk  issiklik  yiguvchi