Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
30 
- илғор технология, 
- илғор тажрибалар, 
- инновация ва инноватика, 
- педагогик неология, праксиология, аксиология, 
- инновация ва инноватор, 
- интерактивлик, 
- стратегиялар, 
- гуманистик педагогика, 
- либерализация, 
- Таълимда ахборот коммуникацион технологиялар, 
- тарбия жараёнида технологиялар, 
Биз шулар орасида «креативлик» тушунчасига алоҳида тўхталиб
ўтмоқчимиз. Бу тушунча сўнгги йилларда таълим-тарбия жараёнларида
малум даражада қўлланилмоқда. Лекин бу тушунчанинг мазмун ва маъносини 
таҳлил этишга ҳамда инсонларда креативликнинг шаклланганлик даражасини
аниқлашга доир қатор татқиқотлар олиб борилган. Айниқса бундай
изланишлар псиҳология соҳасида кенг ривожланган. 
Шахснинг креативлиги унинг тафаккурида, мулоқотида, ҳис-туйғуларида, 
муайян фаолият турларида намоён бўлади. Креативлик шахсни яхлит ҳолда ёки 
унинг муайян хусусиятларини тавсифлайди. Креативлик иқтидорнинг муҳим 
омили сифатида ҳам акс этади. Қолаверса, креативлик зеҳни ўткирликни белгилаб 
беради. Кўриниб турибдики, креативлик бевосита шахснинг индивидуал-
психологик хусусиятлари билан боғлиқ жараён ҳисобланади. Унинг 
ривожланиши эса интеллект-интуиция-мантиқий фикрлаш жараёни таъсирида 
кечади. 
Юқори синф ўқувчиларининг ўз атрофларини, ўраб олган воқеликни билиб 
олишга бўлган интилиши уларда дунёқарашнинг таркиб топишига шароит 
яратади. Улардаги назарий билимларнинг ортиб боришида синфдан ташқари 
ишлар, тўгараклар ижобий таъсир кўрсатади. 
Илк ўспиринлик даврида ўқувчининг мустақил фикр юрита олмаслиги 
унинг психикасидаги жиддий камчилик ҳисобланади. Бу даврда ўқувчи ақлининг 
танқидийлиги вазиятга қараб ўзгарувчан ҳарактер касб этади. Бунинг асосий 
сабабларидан бири – воқеликнинг моҳиятини илмий жиҳатдан тўғри 
тушунмасликдир. Шунингдек ўспириннинг «ўз позицияси»да бўш келмаслиги, 
нарса ва ҳодисаларнинг асл моҳиятини англаб туриб, баъзан атайлаб «ўжарлик» 
қилиши ҳам бу ҳолатнинг бир кўриниши ҳисобланади. Э.Ғозиев таъкидлашича, 
«уларда моддий дунё тўғрисида шахсий фикрлар, мулоҳазалар, илмий дунёқараш 
таркиб топганидан кейингина тафаккурнинг танқидийлик хусусияти ривожлана 
бошлайди. Ақлнинг танқидийлигини тарбиялашда ўқитувчи ўқувчининг ўзига хос 
типологик хусусиятларига, ақлий камолот даражасига, билимлари савиясига, 
мулоҳаза доирасининг кенглигига, нутқ қобилиятига, шахсий нуқтаи назарига, 
ўқишга нисбатан муносабатига, қизиқишининг хусусият ва даражасига, ақлий 

---