Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
21 
bolalarda endi rivojlanish davrida bo’ladi. Mana shuning uchun ham maktabgacha 
tarbiya yoshidagi bolalarning intellektini diagnostika qilish uchun, birinchi navbatda 
obrazli, so’z-mantiqli va ko’rgazmali-harakatli tafakkur turlariga e'tibor qaratish kerak. 
Mana shu bog’lanishlar va munosabatlar tufayli bolalardagi obrazli – so’z-mantiqli va 
ko’rgazmali-harakatli tafakkurni diagnostikalash uchun, biz har ikkala tafakkur turining 
muhim jihatlarini inobatga olgan holda, ushbu tafakkur turlariga quyidagi metodikalarni 
tavsiya qilamiz. 
1. Obrazli, so‘z-mantiqli tafakkur turini baholash uchun metodikalar: 
a. «Mantiqsiz tasvirlar» metodikasi 
b. «Yil fasllari» metodikasi 
c. «Bu yerda nima ortiqcha?» metodikasi 
d. «Rasmlarga qanday predmet yetishmaydi» metodikasi 
e. «Guruhlarga bo’lib ko’r-chi» metodikasi 
2. Ko‘rgazmali-harakatli tafakkur turini baholash uchun metodikalar: 
a. «Konturlarni birlashtirish» metodikasi 
b. «Labirintdan chiqish, yo’lini top» metodikasi 
c. «Figuralarni qirqib chiq» metodikasi 
d. «Tasvirlarni ko’chirish» metodikasi 
Bog‘cha yoshidagi bolalarning tafakkuri va uning rivojlanishi o‘ziga xos 
xususiyatga ega. Tafakkur bolaning bog‘cha yoshidagi davrida juda tez rivojlana 
boshlaydi. Odatda, har qanday tafakkur jarayoni biron narsadan taajjublanish, hayron 
qolish va natijada turli savollarning tug‘ilishi tufayli paydo bo‘ladi. Ayrim otaonalar va 
tarbiyachilar agar bolalar ortiqroq savol berib yuborsalar, “ko‘p mahmadona bo‘lma”, 
“sen bunday gaplarni qayerdan o‘rganding”, deb koyib beradilar. Natijada bola o‘ksinib, 
o‘z bilganicha tushunishga harakat qiladi va noto‘g‘ri tafakkur ularda rivojlanib 
boshlaydi. Bunday bolalarga turli mashg‘ulotlar 
va sayohatlarda kattalarning o‘zlari ham savol berishlari va shu bilan ularni 
faollashtirishlari lozim. Har qanday tafakkur, odatda biron narsani taqqoslash, analiz 
va sintez qilishdan boshlanadi. Shuning uchun biz ana shu taqqoslash, analiz va sintez 
qilishni tafakkur deb ataymiz. Sayohatlar bolalardagi tafakkur jarayonini faollashtirish 
va rivojlantirishga yordam beradi.