“tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor

7-AMALIY MASHG‘ULOT. 
MAVZU: ILMIY USLUB. SOHAVIY TERMINLARNING LEKSIK 
XUSUSIYATLARI 
Fan  va  texnika  tili    ilmiy  uslub  deyiladi.  Daliliy  munosabatlar  asosida 
chiqarilgan  ilmiy  xulosalarga  asoslanuvchi,  har  bir  fan  sohasining  o‘ziga  xos 
atamalariga  tayanuvchi, fikrni aniq va  mantiqiy izchil bayon  qiluvchi uslub ilmiy 
uslubdir.  
Ilmiy uslubga mantiqiylik, aniqlik, ilmiy atamalarning keng qo‘llanishi xos 
bo‘lib,  barcha  ilmiy  asarlar,  jumladan,  maktab  darsliklari  ham  shu  uslubda 
yoziladi.  Ilmiy  uslubning  asosi  atama,  ta’riflar,  qoidalar,  qonunlardir.  Atamalar 
faqat  bir  ma’noda  qo‘llanilib,  o‘zi  ifodalayotgan  tushunchaning  tub  mohiyatini 
ko‘rsatadi,  masalan  o‘zak,  negiz,  yasovchi  qo‘shimcha,  turlovchi  va  tuslovchi 
qo‘shimchalar,  shakl  yasovchilar  kabi  atamalar  so‘z  tarkibiga  oid  lingvistik 
tushunchalarni  ifodalaydi.  Masalan:  Har  qanday  grammatik  ta’rif  yoki  qoidada 
uchta tushuncha  birlashgan  bo‘ladi:  tushunchaning  mohiyati,  xususiy  va  umumiy 
tomoni.  (Ona  tili  darsligidan).    Nuklein  kislotalar  dastlab  hujayra  yadrosidan 
ajratib  olinganligi  sababli  (“nukleis”  -  “yadro”)  nuklein  kislotalar  deb  atalgan. 
Hozirgi  vaqtda  nuklein  kislotalar  faqat  yadroda  emas,  balki  xloroplast  va 

---

mitoxandriyda ham mavjudligi aniqlangan. (Biologiya darsligidan).  Jismni tashkil 
qilgan  molekulalar  xaotik  harakatining  kinetik  energiyasi  bilan  ularning  o‘zaro 
ta’sir potensial energiyalarining yig‘indisi jismning ichki energiyasini tashkil qiladi 
(“Fizika” darsligidan). 
Tilshunoslar  uchun  ilmiy  tadqiqotlar mavzusi  bo‘lgan  ilmiy  uslub,  birinchi 
navbatda ilmiy, ilmiy, texnik va ommabop fan sohasida ishlatiladigan o‘ziga xos 
nutq texnikasi to‘plami bo‘lib, mazmun va maqsadda turli xil g‘oyalar, farazlar va 
yutuqlarni ifodalash va shakllantirish uchun ishlatiladi. 
Ilmiy matn - bu his qilish va baholash uchun tegishli malakaga ega bo‘lgan kishilar 
doirasi uchun yaratilgan tadqiqot faoliyati natijasi yoki natijasi.  Buni iloji boricha 
informatsion qilish uchun muallif yozma tilni, maxsus vositalarni va materiallarni 
taqdim etish usullarini qo‘llashi kerak. Ko‘pincha, ilmiy matn - nashr etilgan yoki 
chop  etishga  mo'ljallangan  ish.  Ilmiy  rejaning  matnlari  og‘zaki  taqdimot  uchun 
maxsus tayyorlangan materiallarni, masalan, konferentsiya yoki akademik ma’ruza 
hisobotini o‘z ichiga oladi. 
         Ilmiy  uslubning  xarakteristik  xususiyatlari  -  ohang,  obyektiv  yondoshuv  va 
axborotning  betartibligi,  matnning  tuzilishliligi,  terminologiyaning  mavjudligi  va 
olimlar o‘rtasida materiallarning mantiqiy va etarlicha taqdim etilishi uchun qabul 
qilingan maxsus tillar vositasi.