Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

IBN SINONING BOLALAR REPRODUKTIV SALOMATLIGI HAQIDAGI FALSAFIY 
QARASHLARI VA ULARNING BUGUNGI KUNDAGI AHAMIYATI 
 
Karimov Z.A., UrDUtadqiqotchisi 
 
Bolalar salomatligi ahvoli nafaqat bugungi kunda, balki jamiyat va davlatning 
kelajakdagi farovonligining muhim ko'rsatkichidir. Bugungi kunda yurtimizda bolalarning 
sog‘lom bo‘lib voyaga yetishi masalasi davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan. Har qanday xalq, 
millat borki o‘zlarining genofondini sog‘lom tarzda davom qilishi uchun barcha imkoniyatlarini 
ishga solidi. ‖Chunonchi, taraqqiy etgan mamlakatlarda sog‘lomlashtirishga asosan jismoniy 
tarbiya va sport omillari bilan erishayotgani hech kimga sir emas. Demak, biz ham o‘sib 
kelayotgan yosh avlodni jismonan har tomonlama uyg‘un kamol toptirish muqaddas 
burchimizdir‖
259
. 
Har qaysi ota-onalarning orzusi bo`lgan, ya‘ni o`z farzandlarining jismoniy va ma‘naviy 
jihatdan yetuk bo`lib, hayotga munosib o`rinni egallashni eng ommaviy maqsad deb bilgan 
mamlakat va xalqigina yuksak taraqqiyotga erishadi. 
Bolaning salomatligi u yashaydigan muhit sharoitiga chambarchas bog`liq ekanligi bugungi 
kunga hech kimga sir emas. Bola salomatligiga ta‘sir etuvchi omillar tib ilmining bilimdoni 
buyuk Ibn Sinoning ko`pgina asarlarida ham o`z aksini topgan bo`lib, unda salomatlikni asosiy 
garovi sifatida shaxsiy gigiyena qoidalarini bayon qilishgan. Inson salomatligi atrofimizni o`rab 
turgan havoning tarkibiga bog`liq, chunki havo gavdamizni va ruhimizning tarkibiga kirgan to`rt 
asosiy unsurlarning biridir. Ibn Sino bolada axloqiy xususiyatlarni mehnat, jismoniy aqliy tarbiya 
bilan uzviy birlikda shakllantirishni, uni inson qilib kamol toptirishda asosiy omil deb biladi. 
Ibn Sino ta‘limoticha, bolaning salomatligi ko`p jihatdan ota-ona sog`ligiga bog`liq 
bo`lib, u o`sayotgan va rivojlanayotgan muhit ham o`z ta‘sirini ko`rsatadi. Bolani 
ozuqlantiruvchi ona yaxshi xulqli bo‘lishi, g`azablanish va g`amginlikdan uzoq bo`lishi qo`rqish 
va boshqa yomon ruhiy ta‘sirotlarga tez berilmaydigan bo‘lishi kerak. 
Oilada bola hayotini to`g`ri yo`lga qo`yishning asosiy shartlari quyidagilaridan iborat 
bo`lish kerak. Oqilona qatiy belgilangan kun tartibi, quyosh, toza havo, gigiyena talablari, yo`llar 
va jismoniy mashqlarni to`g`ri yo`lga qo`yish hamda barcha talablarni bajarish. 
Allomaning ta‘kidlashicha, bolalarning sog`lom bo‘lishdagi asosiy tadbir badantarbiya 
bo‘lib, keying tadbiri ovqat va uyqudir. Badantarbiyaning turlari mavjud bo`lib ularni fasllarga 
qarab bajarish maqsadga muvofiqdir. 
Badantarbiya bilan mashg`ul bo`lmay qo`ygan kishi ingichka og`riq kasaliga uchraydi, 
chunki har bir a‘zo uchun hayot quroli bo`lgan tug`ma ruhni totib keltiruvchi harakatni tark 
etishi natijasida uning a‘zolari zaiflashib ketadi. 
Harakat qilish jismoniy rivojlanishning boshqa ko`rsatgichlari bilan bir qatorda insonlar 
salomatligiga o‘bektiv ko`rsatgichlaridan biri hisoblanadi. Odamda harakatlanish ehtiyoji u 
tug`ilgan vaqtdan oq paydo bo`ladi. Hozirgi vaqtdagi turmush tarzi odamdan haddan tashqari 
harakatchanlikni talab qilmaydi. Ayniqsa, talabalar, maktab o`quvchilari, aqliy mehnat ishchilari, 
yengil jismoniy faoliyat bilan shug`ullanuvchi kishilar turli darajadagi rahbarlarga aloqadir. 
Umuman olganda yosh bolalar sog`ligini mustahkamlashda ularni har tomonlama 
rivojlantirishga turli xil qiziqarli harakatli o`yinlarni ahamiyati kattadir. Bolalarga quvonch 
259
F.Xo‘jayev, T.Usmonxo‘jayev ‖Boshlang‘ichsinflardajismoniytarbiyadarslari ‖ T.‘‘O‘qituvchi‖ 1996-yil 

---

280 
bag`ishlaydigan harakatli o`yinlar orqali, bola tevarak atrofdagi borliqni kuzatadi, o`zini qurshab 
turgan olamni tushuna boshlaydi, unga turmush, hayot hodisalariga muayyan munosabat ma‘no 
bo`ladi. Hozirgi kunlarda harakat tanqisligi biroz bo`lsada muаmmolarga duch kelmoqda. 
Ibn Sino harakatsizlikning oldini olish haqida quyidagilarni ta‘kidlaydi: ―harakatlilik 
tanada to`ldiruvchi narsalar to‘planishing oldini oluvchi kuchli omillardan bo`lib, shu bilan birga 
tug`ma issiqlikni oshiradi, tanaga yengillik beradi‖. 
Ma‘lumki, jismoniy tarbiya va sport har tomonlama barkamol insonni tarbiyalashda 
muhim vosita hisoblanadi. Allomaning fikricha, badantarbiya qilsangiz, sizga dori-darmonni 
hojati yo`q deb yozadi. Toza havoda ko`proq bo`ling deb maslahat bergan. Har bir kishi sport 
bilan shug`ullanish, harakatlar ehtiyojlarini qondirishi lozim. ―Bahorda badantarbiya uchun 
uchun eng muvofiq vaqt tushga yaqin bo‘lib, o‘rtacha haroratli uyda qilinishi kerak. Yozda esa 
badantarbiya ertaroqqa ko‘chiriladi. Qishga kelsak yozga nisbatan kechroq bajariladi‖. 
Yurtimizda amalga oshirilayotgan islohatlarda ham yoshlar salomatligiga juda katta 
e‘tibor qaratilmoqda. O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining ―Jismoniy tarbiya va ommaviy 
sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi qarori asosida tuzilgan dastur 
doirasida rejalashtirilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish uchun, 2017-2021-yillarda 
O‗zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish 
maqsadida jami 995,2 milliard so‗mdan ziyod mablag‗ sarflanishi nazarda tutilgan bo‗lib, 
shundan 706,2 milliard so‗mdan ortiq qismi ushbu yillarda jami 167 ta sport inshooti, jumladan, 
90 ta sport majmuasi va 77 ta suzish havzasini qurish, rekonstruksiya qilish va kapital ta‘mirlash 
hamda jihozlash va qayta jihozlashga yo‗naltiriladi. 
Jismoniy mashqlar bilan muntazam shug‘ullanish inson organizmini mustahkamlaydi. Ish 
qobiliyatini o`stiradi, sog‘lom hayot tarziga ehtiyojini tarbiyalaydi. Harakat faoliyati insonning 
ruhiy faoliyatiga ijobiy ta‘sir ko‘rsatadi. U salbiy, ruhiy ta‘sirlar, aqliy charchashni bartaraf etish 
vositasi va yutuq faoliyati omili sifatida xizmat qiladi. Sog‘lom bolada jismoniy mashqlar 
natijasida miya qon aylanishi yaxshilanadi. Jajjigina beshik ostonasida emaklay boshlayotgan 
chaqaloq ota-onasining imo-ishoralari bilan harakatlana boshlaydi. Qay tomonga yo‘naltirilsa 
qaysi va qaysi harakatni ko‘rsatsa shunga qarab takrorlaydi. Bolani kichik yoshidanoq hayotga 
to‘g‘ri tarbiyalay olish, oila a‘zolarining kechiktirib bo‘lmas mas‘uliyatlari sanaladi. Zero 
kelajak bugundan boshlanadi. Bolani shu yoshidan tarbiya masalasiga e‘tibor berilmasa kelajak 
boy beriladi. Oilada bola tarbiyasi uning jismoniy va ma‘naviy sog‘lom bo‘lib yetishishini kun 
jihatdan tarbiyaning o‘z vaqtida bosqichma-bosqich jarayonida berib borilishi maqsadga 
muvofiqdir.