Mavzu: O'qitish faoliyati vositalari. O'qitish faoliyatida moddiy va ma'naviy
vositalardan foydalanish.
Reja:
1. O‘qitishning texnik vositalari fanining maqsad va vazifalari
2. O‘TV laridan foydalanishning didaktik asoslari.
3. O‘TV ning boshqa fanlar bilan boglanishi va nazariy asoslari
1. O’qitishning texnik vositalari fanining maqsad va vazifalari.
«O‘qitishning texnik vositalari» fanini o‘rganishdan maqsad talabalarni zamonaviy
texnik vositalarni qo‘llashning pedagogik asoslari, bilimlari bilan qurollantirish va
ularni amaliy ish faoliyatida samarali qo‘llashga o‘rgatishdir. O‘qitishning texnik
vositalari mahsus didaktik materiallar (axborot manbalari) va qurilmalar (turli xil
a‘‘aratlar va mashinalar) majmuidan iborat bo‘lib, o‘qitish jarayonida to‘g‘ri va
teskari bog‘lanish kanallarini jadal ishlashini ta‘minlaydi.
O‘qitishning texnik vositalari fanini o‘rganish va uni o‘quvchilar tomonidan
mashg‘ulotlarda qo‘llash quyidagi imkoniyatlarni beradi:
- ko‘rgazmalilik ‗rinsi‘ini o‘qitish jarayonida samarali qo‘llash;
- uzatiladigan axborotni o‘ptimallashtirish;
- o‘quvchilarga bilim, o‘quv va ko‘nikmalarni o‘zlashtirish samaradorligini
oshirish;
- o‘qitish texnik vositalarini asosiy vazifasi – o‘qitish jarayonini samara-dorligini
oshirishdir.
2. O’TV laridan foydalanishning didaktik asoslari.
Fan va texnika jadal sur‘atlar bilan rivojlanayotgan hozirgi davrda o‘quvchi va
o‘qituvchining mehnat unumdorligini oshirish, ya‘ni o‘quv- tarbiya jarayonini
jadallashtirish masalasi pedogogika fanining asosiy vazifalaridan biri bo‘lib
qolmoqda . Xarhaqiqat, fan-texnikaning rivojlanishi tufayli o‘quvchilarga
yetkazilishi zarur bo‘lgan axborot miqdori nihoyatda ko‘payib bormoqda. Bu
axborotni o‘quvchilarga an‘anaviy usul va vositalar yordamida yetkazib berish esa
murakkablashib bormoqda. SHunga qaramay ko‘pgina ilmiy kashfiyot va
yangiliklarni ma‘lum asbob va apparatlar vositasida yoritib berish ta‘lim jarayonini
ancha osonlashtirishi mumkin.
Bunday sharoitda o‘quv muddatini o‘zgartirmay o‘quv-tarbiya jarayonini opti-
mallashtirish, talabalarga puxta va chuqur bilim berish, ularda mustaqil ravishda
bilim olish ko‘nikmalarini hosil qilish kabi vazifalarni amalga oshirishda
ta‘limning texnik vositalari alohida o‘rin to‘tadi.
Texnik vositalar bilan jihozlangan mahsus o‘quv honalari-avtomatlashtirilgan
auditoriyalar, zallar bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Har bir mavzu materiali
bo‘yicha texnik vositalardan foydalanish metodikasi aniq va puxta ishlab chiqilgan
va amalda sinalgan bo‘lishi lozim, ularga xos mahsus didaktik materiallar esa
uzluksiz ravishda takomillashtirilib borilishi zarur. Inson faoliyatida texnikaning
qo‘llanilishi, ayniqsa uning o‘quv-tarbiya jarayonini takomillashtirish maqsadida
ishlatilishi o‘ziga xos omillarga egadir. Bu omillar birinchidan, o‘qituvchi va
o‘quvchi faoliyatining keskin o‘zgarishiga, ikkinchidan, o‘quvchiga yetkazilishi
kerak bo‘lgan voqea va xodisalarning chuqurroq o‘rganilishi va o‘zlashtirilishiga
zamin tayyorlashdan iboratdir.
Ma‘lumki, hozirgi vaqtda dars - ta‘limning asosiy shaklidir. Dasr jarayonida
o‘qituvchining faoliyati asosiy ahamiyatga ega. O‘qituvchi o‘quvchiga o‘z
predmeti bo‘yicha muayyan ma‘lumotlarni yetkazish bilangina cheklanib qolmay,
ularni idrok qilishga, mustaqil ishlashga o‘rgatmog‘i lozim. Ana shu muammolarni
xal qilishda texnik vositalar va eletron hisoblash texnikasining roli kattadir.
Didaktikaning barcha prinsiplari texnik vositalardan foydalanib tashqil qilingan
o‘quv-tarbiya jarayonida yuqori samara beradi. O‘quv jarayonini tashqil etishdagi
barcha pedogogik talablar ana shu didaktika prinsiplarida o‘z ifodasini topadi. SHu
principlar asosida texnik vositalardan foydalanilgandagina ko‘zlangan maqsadga
erishish mumkin.
Pedogog-olimlarning izlanishlari ta‘limning texnik vositalari va hisoblash texnikasi
yordamida didaktikaning quyidagi masalalarini xal qilishga erishish mumkinligini
ko‘rsatdi:
- ta‘limning ilmiylik va sistemaliligini ta‘minlash;
- ko‘rgazmalilikni oshirish;
- o‘quvchilarning bilim olishga ishtiyoqini oshirish;
- o‘quvchilarning chuqur va mustahkam bilim olishini ta‘minlash;
- o‘quv materialni o‘rganish va o‘zlashtirish sur‘atini tezlashtirish;
- ta‘limni individuallashtirish;
- bilimlarning o‘zlashtirilishini nazorat qilish sistemasini amalga oshirish;
- ma‘lumotni uzatish va o‘quvchi tomonidan qayta ishlash sur‘atini oshirish;
- o‘quvchilarning darsga bo‘lgan e‘tiborini kuchaytirish;
- o‘quvchilarda mustaqil bilim olish malaka va ko‘nikmalarini hosil qilish.
Ko‘rgazmalilikning ilmiy asoslari rus olimi I.P. Pavlov tomonidan ishlab
chiqilgan. Bu nazariya olim tomonidan kiritilgan birinchi va ikkinchi signal
sistemalariga asoslangan. Pavlov fikricha hissiyot, qabul qilish va tasavvur etish
tuyg‘ulari hodisa va predmetlarning tashqi tomonini inoikos etadi. Hodisalarning
ichki o‘zaro aloqasi esa bilish jarayonining ikkinchi pog‘onasi bo‘lmish tafakko‘r
qilish orqali amalga oshadi. Mana shu xollarni e‘tiborga ogandagina ta‘lim
jarayonini muvaffaqqiyatli amalga oshirish mumkin.
Axborotni uzatish va qabul qilishda ishlatiladigan texnik vositalar vazifasi,
tuzilishi, ishlash prinsipi, uning odam sezgi organlariga ta‘siri, o‘qituvchi bilan
o‘quvchi o‘rtasida «qaytar aloqani» taminlashi va boshqa hususiyatlariga ko‘ra
klassifikasiya qilinadi (1-jadval).
Axborot beruvchi texnik vositalar jumlasiga tovush texnikasi qurilmalari, turli
diaproektorlar,
kinoprektorlar,
radio,
televedenie,
videomagnitafon,
videoproigrivetellar xamda o‘quv plakatlari, namoyish qilish stendlari, laborotoriya
qurilmalari, modellar, maketlar kiradi. Bundan tashqari, o‘quvchilarga ma‘lum
o‘quv materiali bo‘yicha konsul‘tativ ma‘lumotlar beradigan qurilmalar xam
ahborot beruvchi texnik vositalar jumlasidandir.
Barcha nazorat qiluvchi texnik vositalar aniq bir o‘quv materiali bo‘yicha o‘quvchi
bilimini tekshirishga mo‘ljallangan. Bu apparatlar nazorat qilish va O‘z-o‘zini
nazorat qilish vositalari turlariga bo‘linib, tanlash va yozma ravishda javob berish
sistemalari asosida ishlaydi.
Nazorat qiluvchi texnik vositalar yordamida o‘quvchi bilimini sistematik ravishda
tekshirib borib, yakuniy natija asosida sinov hamda imtihon olish mumkin.
Trenajyorlar, asosan, o‘quvchilarda mantiqiy fikrlash va turli jarayonlarni
o‘rganishda amaliy ko‘nikmalar hosil qilish, maktabdagi ba‘zi murakkab elektron
qurilmalarni ishga tushirish tartibini o‘rganish, ularni rostlash, tehnologik
jarayonlarni boshqarishni o‘rganish uchun ishlatiladi.
Kombinatsiyalashgan texnik vositalar axborot berish, nazorat qilish va Mashq
qilish
qurilmalarini
o‘z
ichiga
oladi. Bunday
vositalar
jumlasiga
avtomotlashtirilgan sinf honalari va auditoriyalar, lingafon honalar, elektron
hisoblash mashinalari asosida tuzilgan ta‘lim sistemalari kiradi.
Ta‘lim komplekslari elektron hisoblash mashinasi asosida tuzilgan bo‘lib, aniq
programma asosida ta‘lim jarayonini amalga oshiradi.
Yorxamchi
texnik
qurilmalarga
o‘qituvchi
va
o‘quvchi
mehnatini
yengillashtiruvchi turli mehanizatsiyalashtirilgan va avtomatlashtirilgan klavishli
hisoblash mashinalari, honani qorong‘ilashtirish sistemasi, harakatlanuvchi sinf
doskalari, sinf honalarini telefon vositasida bog‘lovchi avtomot qurilmalar kiradi.
1 - jadval
3. O’TV ning boshqa fanlar bilan boglanishi va nazariy asoslari.
Hozirgi vaqtda
O‘zbekistonda
milliy
kadrlarni
tayyorlashga
katta ahamiyat
berilmoqda.
O‘zbekiston
Respublikasi
Oliy
majlisining IX
sessiyasida
tasdiqlangan
kadrlar
tayyorlash
milliy dasturi,
«Akademik
litseylar
va
kasb - hunar
kollejlarini
tashqil etish va
ularning
faoliyatini
boshqarish
to‘g‘risida»
O‘zbekiston
Vazifasiga
ko‘ra
Tuzilish prin-
tsipiga ko‘ra
Tahlim turiga
ko‘ra
Dastur
turiga
ko‘ra
Sezgi
organlarga
tahsiriga ko‘ra
Informatsiy
a
uza-
tuvchi
Tovush
texnika- si
Yakka
Chiziqli
Ko‘rish,
eshitish
Ko‘rish va
eshitish
Tekshiruvch
i
Proektsion
apparatlar
Juft
Tarmoklang
an
Diaproektor
, kodoskop
Kinofilg‘m
Trenajerlar Kichik
kibernetika
ko‘rilmalari
Guruxli
Kombinatsi
yalashgan
Magnitofon Televidenie
Kombinatsi
EDM
Potokli
Qisman
Elektrofon
Video-
yalashgan
adaptiv
magnitofon
Tahlim
majmuasi
Elektron mo-
dellash
ko‘rilmalari
Adaptiv
Diktofon
Vidio - pro-
igrevatelg‘
Erxamchi
texnik
ko‘rilmalar
Uxshash
xisoblash
mashinasi
TSiklli
Radio
Elektron dars-
lik
Mavzu: O'quv kabineti jihozlari. O'quv kabinetlari. Tasviriy o'quv
qo'llanmalari. Kolleksiya va modellar.
RЕJA :
1. Doska, doska-bloknot, doska-stend, chizmakashlik kurilmalari.
2. Ukituvchi pulti.
3. Honani korongilatish vositalari, mikrokalkulyatorlar.
4. Fototehnologiya.
5. Lingofon honalari.
Yordamchi tehnik vositalari - dar hil kurilmalar, moslamalar ukituvchi pul'ti
(markazlashgan boshkaruv), priborlar, honani korongulashtirish mosla- malari,
yoritish chiroklari.
Yordamchi tehnik vositalarning asosiy vazifasi UTV ni samarali ishlatish- ga
yordam beradi.
Yordamchi tehnik vositalarni yaratish ukituvchining uzining ijodiy ishi
disoblanadi. dar bir ukituvchi ukuv honasining zamonaviy uzining didiga karab
jidozlaydi. (loyihasini uzi tuzadi).
Yordamchi tehnik vositalaiga ukuv doskasi, magnitli doskalar, kalin parda- lar
ukituvchi stolidan markazlashkan boshkaruv pulьti, honani yahshi yoritadigan
elektr lampalari, tehnika vositalari kuyiladigan stol, stullar, ukazkalar va plakatlar
kiradi.
Yordamchi tehnika vositalari
1. Ukuv doskasi (lil).
2. UKK Ushlab turish moslamasi.
3. Elektr stendlar va tablolar.
4. Modellar.
UKK - ukuv kurgazmali kurollar. MUP - markazlashgan ukituvchi pulti.
1. Honani korongulashtirish moslamasi.
2. Honani yoritish chiroklari.
2. Masofadan turib boshkarish (MUP).
3. Aloka vositalari.
Honani corongilashtirish moslamalari - Hona kancha yahshi korongilashtirilgan
bulsa, shuncha yahshi ekranda sifatli tasvir dosil buladi.
Kinoproekcion apparatlar va kuyiladigan ukuv filimlari tushunarli va mazmunli
utadi. Honani korongulashtirish moslamasini ikki hil usuli mavjud:
a) Pardalarning gorizantal ochib yopilishining elektromehanika usuli.
b) Pardalarning vertikal ochib yopilishining elektromehanika usuli.a - usuli
Pardalarning gorizantal ochib yopilishining elektromehanika usuli. Pardalarning
vertikal ochib yopilishining elektromehanika usuli. 1-podishpnik, 2-truba, 3-parda,
4-elektrodvigatelь, A-pardani ochish, B-pardani yopish.
Honani yoritish chiroclari va ukituvchi pulьti - honani yoritishikki yul bilan
amalga oshiriladi.
1. tabbiy yoritgich (kuyosh).
2. Suniy yoritgichlar (elektr lampalari).
O‘quv honasi yahshi yoritilgan bulishi lozim. Yoruglik o‘quvchi kayfiyatiga
yahshi tasir kursatadi va uning dikkatini oshiradi. Honaning yoritilganligini
disoblash va uni normativga mos dolda yoritish kuyidagi formuladan aniklanadi.
bu erda, Е - yoritilganlik (1 lk).
J - yoruglik kuchi (1 ld).
g - ukuv honasining yuzasi (1 m2).
cosa - yoritgich va hona yuzasi urtasidagi burchak.
lk - lyuks, kd - kaddela.
Ukuv honasining yoritilganligi 600 dan 1100 lk bulishi kerak.
Е = (600 - 1100) lk
Ucituvchi pulьti - barcha tehnika vositalari ukituvchi stolidan markazlash- gan
dolda boshkarilishi kerak. Ukituvchini pulьtini ukituvchining uzi yaratadi.
Sinf doskasi - ukuv materialini vizual namoyish kilishning anьanaviy va kulay
vositasidir. Undan ukuv materialining asosiy tayanch nuktalarini belgi- lashda,
yoki biror narsani tez yozish lozim bulganda foydalanish juda kulaydir. Bundan
tashkari sinf doskasi taьlim muassasasininghar bir ukuv honasida mav- juddir.
Kamchiligi: yangi materiallni tushintirish uchun doskada yozilganlarni uchi- rishga
tugri keladi va avval yozilganlarni kayta kursatish imkoni bulmaydi. Bundan
tashkari ukituvchi doskaga yozayotganda tahsil oluvchilarga nisbatan teskari
dolatda buladi va uni eshitish kiyin buladi.
Doska-stend - mashgulotlarda ukuv munozaralari, akliy hujum guruh ishla- ri va
boshka muhokamalar natijalarini dujjatlashtirishda foydalaniladigan
O‘qitishning tehnik vositasidir. Bunda stendga usha kattalikdagi qog‘oz quyiladi
va unga turli rangdagi damda shakldagi kartochkalar yopishtiriladi. Trening
vaktida stendda mazkur kartochkalar yordamida shemalar, tuzilmalar, sharhlar va
shu kabilarni tuzish mumkin.
Doska-bloknot - bu varaklanadigan kogozli doska bulib, unga marker bilan
yoziladi. U turli muhokamalar yakunlari va natijalarni yakkol namoyish etishda
kullaniladi. Uning afzalligi shundaki, hohlagan vaktda oldingi yozilgan materi-
allarga kaytish mumkin va datto ukuv honasiga osib kuyish dam mumkin.
Tarqatma materiallar - ta'lim oluvchilar uchun urganilayotgan mavzuga oid asosiy
ma'lumotlarni uz ichiga olgan, dajmi uncha katta bulmagan (1-2 varaq) yozma
ukuv materiali disoblanadi. Mazkur materiallar trening ishini qiziqarli qilish
imkonini berib, ko‘p dollarda ta'lim oluvchilar uchun mustaqil ravishda ukib chiqib
muhokama kilish uchun muljallangan buladi. Tarkatma materiallarni tayyorlash va
kullashda quyidagi qoidalarga rioya kilish lozim:
• Ta'lim oluvchilarga daddan tashkari kup tarkatma materiallar bermang
• Sarlavdalarni bosh darflar bilan yozing, bir mashgulot uchun ikkita tarkatma
material zarur bulsa, ularga kod-nom berib ularni ajratishni osonlashtiring
• Matn shrifti 12 dan kichik bulmasligi kerak
• Bir betda 80 tadan kup belgi (darf, kavs, undov belgisi va h.k.) ishlatmang
• Matnlar tushunarli, kiska va oddiy bulishi kerak
• Varak dizayni e'tiborni uziga tortishi kerak
Ishchi varaclar - guruhlarda, juft bulib va individual Mashklar baja- rishda
kullaniladi. Ular turli jadvallar shaklida bulib, ta'lim oluvchilar to- monidan
tuldirish talab kilinadi.
Nazorat varaclari - mashgulot yakunida ta'lim oluvchilarning uzlashtirgan
bilimlarini tekshirishda kullanilib, ular test savollari, masalalar va shu kabi
shakllarda bulishi mumkin.
Matnlar - trening mavzusi buyicha mashgulotga tayyorgarlik kurishda, mashgulot
davomida, shuningdek bilimlarni mustahkamlashda foydalanish uchun ta'lim
oluvchilarga takdim etiladi.
Lingofon honalari. Lingofon honalari va fonozollar ukuv jarayonida yakka
tartibda shugullanish, «tugri», va «teskari» aloka principini amalga oshi- rish,
ukituvchi tomonidan ukuvchilarga beriladigan yordam va nazoratni kuchayti- rish,
ukuvchilarning uzaro mulokot tartibida va mustakil ishlarini ta'minlash kabi bir
qator didaktik imkoniyatlarga ega.
Optik usulda yozilgan fonogrammani kayta eshittirish kurilmasining shematik
tasviri 1-tovush karnayi; 2- elektron kuchaytirgich 3 - fotoelement; 4-
mikroobьektiv; 5- kinoplyonka; 6- ovoz ukuvchi lampa; 7- yoruglik nuri; 8-
fonogramma.
O‘quv jarayonida LK-68, LKFP070, YAL-3M, OLK1M, OL9, OL12, «ELЬFA-
01» va boshka tipdagi lingofon kurilmalaridan keng foydalaniladi. Bu
kurilmalarning ishlash principlari deyarli bir hil bulsa-da, ular bir-biridan tehnik
tuzilishi va didaktik imkoniyatlari bilan fark kiladi.
LK-68 lingofon kabineti 24 ukuvchiga muljallangan bulib, ikki programma asosida
ishlaydi. Uning tarkibiga ukituvchi stoli, boshkarish pulьti, MP-65 tipidpgi 2 ta
magnitofon, elektroproigrivatelь «Koncert-M», ukuvchining shah- siy pulьti va
TA-56 tipidagi 25 dona telefon, MD-200 tipidpgi 25 dona mikrofon kiradi.
O‘qituvchi stolida MP-65 tipli ikkita magnitofon, boshkarish pulьti joy-
lashtiriladi. Stolning ung tomonida «Koncert-M» elektrofoni urnatilgan. Bundan
tashkari, 1GD-28 tipli ikkita tovush karnayi va UL tipli elektron kuchaytirgich ham
bor.
Boshkarish pulьtida 26 ta tumbler bulib, ular ukuvchilar stolidagi kuchay-
tirgichlarni ulash uchun hizmat kiladi. Tumblerlar uch holatli (ung, chap, neytral)
bulib, chap holatda I programmani, ung holatda esa II programmani ulaydi, neytral
holatda ikkalasini ham ukituvchi stolidagi kuchaytirgichni I va II program- maga
ulaydi. Tumbler T26 chap va ung holatda tovush karnayini I va II programmaga
ulaydi.
Birinchi programma buyicha besh turdagi ishni, ya'ni " 1-magnitofonga yozuv",
"kayta eshittirish", "mustakil ish", "birinchi programmada yozuv" rejimlarini
pereklyuchatelь P2 ta'minlaydi. Vklyuchatelь VKL ukituvchi stolidagi boshkarish
pulьti, magnitofon paneli va elektrofonni elektr kuchlanish manbaiga ulaydi.
Ukituvchi boshkarish pulьtidagi dastak R1 kuchaytirgichni, dastak R2 esa tovush
karnayi va tovush balandligini boshkaradi. Ukituvchi stolidagi mikrofon fishka F
yordamida tovush telefoni esa TV yordamida ulanadi.
Lingofon kurilma LK-68 darsning kuyidagi tarkibiy kismlarida kullanilishi
mumkin:
1) tovushni bir vaktning uzida barcha ukuvchilar radiokarnay yoki hususiy
telefonlar orkali eshitadilar;
2) gramplastinkaga yoki magnit lentaga yozib olingan tovushni bir vaktning uzida
barcha ukuvchilar radiokarnay yoki hususiy telefonlar orkali eshitadilar;
3) birinchi guruh ukuvchilar I programma, ikkinchi guruh ukuvchilar II pro-
gramma, buyicha gramplastinkaga yozib olingan tovushni eshitadilar;
4) 2-5 kishidan iborat ukuvchilar guruhi uzaro mulokot tartibida ishlaydi;
5) ukituvchi bitta ukuv bilan yoki 2-5 kishidan iborat ukuvchilar gruppasi bilan
ishlaydi;
6) har bir ukuvchi uz nutkini magnit lentasiga yozib olib, kayta oladi;
7) o‘qituvchi stolidagi bir magnitofondan ikkinchisiga magnit lentaga yozilgan
tovushni kuchirish imkoniyati bor;
8) o‘quvchilar mulokot tartibida mustakil ish olib borayotganlarida ularni tuhtatib,
ukituvchi kerakli kursatma berishi mumkin.
YAL-3M lingofon kurilmasi yukori kurilgan LK-68 kurilmasiga nisbatan kator
afzalliklarga ega. Uning tarkibiga proekcion apparatlar («LETI», «Proton»,
«Ukraina-5») buladi. Bulardan tashkari kurilma tarkibida honani korongilatish
mehanizm dam bor.
YAL-3M lingofon kurilmasining boshkarish pulьti yordamida kuyidagi ish- larni
amalga oshirish mumkin:
1) bir vaktning uzida 3 programma buyicha ishlash;
2) ukuvchilar ish urinlarining 2 kishiga moslanganligi;
3) ukituvchining ukuvchilar guruhi bilan yoki yakka tartibda ishlashi;
4) ukuvchilar damda ukituvchi nutkini magnitofonga yozib olish;
5) fonogramma va gramplastinkadagi tovushni eshittirish vaktida proekcion
apparatlardan foydalanish;
6) proekcion apparatlarni ishlatish, honani korongilatish mehanizmi va ek- ranni
tushirish ishlarini masofodan turib bajarish.
Magnit lenta yoki gramplastinkaga yozib olingan ukuv materiallarini ukuvchilar
tomonidan kayta eshittirishni ta'minlash maksadida fonozol deb ataladigan mahsus
jidozlangan honalardan foldalanish maksadga muvofik. Fonozol tovushni yozib
olish va kayta eshittirishning barcha kerakli apparatlari bilan jidozlangan bulishi
kerak. Shu maksadda yarim kabinali lingofon kurilma «Elьfa-01» dan foydalanish
kulay. Bundan tashkari fonozolni alodida magnito- fonlar, elektrofonlari bilan
jidozlash mumkin. Bu dolda barcha tovush apparat- larini alodida honaga urnatib,
usha joyda fonoteka (magnit lenta yoki plastin- kaga yozib olingan ukuv
materiallar tuplami) tashkil etiladi.
Fonozolda ukuvchilar ovozli ukuv kullanmalaridan foydalanishlari, mustakil
diktantlar utkazishlari, uz nutklarini takomillashtirishlari, ukuv materiallari
mavzulari bilan tanishishlari va boshka shu kabi Mashklarni ba- jarishlari mumkin.
Apparatlar urnatilgan honadagi magnitofonlar bir necha kanaldan foydalanish
imkonini beradigan bulishi kerak. Eshittirish kanallari soni kancha kup bulsa,
shuncha kup ukuv fanlari buyicha ishlash mumkin buladi. Kerakli ukuv materialini
tezda topish uchun fonotekadagi mahsus katalogdan foydalanish lozim. dar bir
ukuv fonogrammasi uzining anik bir tartib nomeri- ga ega. Bundan tashkari,
ukuvchi eshituv zalida utirib, magnit lentasi sirtmogi yordamida ukuv
fonogrammasini qayta eshitishi mumkin. Buning uchun bir necha qayta takrorlash
qurilmasi bulgan magnitofon ishlatiladi va bu magnitofonni ukuvchi talabiga kura
apparatlar urnatilgan honada navbatchilik kilayotgan laborant ishga tushiradi.
Fototehnologiya. Tabiat sirlarini bilishda olimlarning ilmiy- tadkikotlarida keng
kullaniluvchi yagona asbob - fotoapparatdir. Hrzirgi zamon fotoapparatlari tasviri
anik olish imkoniyatiga ega, uni buyuk rus olimi D.I.Mendeleev iborasi bilan
fotografiyani (foto - yoruglik, graf - yozaman) in- sonning «Ikkinchi kuzi» deb
aytish mumkin.
Fotografik rasmlarning ilmiy va pedagogik juda katta: dars mazmunidagi ayrim
detallarni tugri namoyon kilishda, ukuv kitoblarida chizilgan chizmalar yoki
vokealarni anik tushuntirishda, kurgazmalar, eksponatlarni sifatli tasvir- lashda,
tabiat dodisalarini tugri aks ettirishda va shularga uhshash kator dollarda
fotografiya mudim rolь uynaydi. Fotografik turistik sayohatlar, oila- viy yigilishlar,
laboratoriya ishlari, ilmiy tadkikotlarda, tarihiy yodgorlik- larni abadiylashtirish,
mavsumiy manzaralar, ish processlari va shularga uhshash madaniy allomalarda
alodida urin tutati. Shu tufayli dam fotografiyaga bulgan kizikish, kun sayin oshib
bormokda. Fotografik metodlar hilma-hil, fo- toapparatlarning konstrukciyalari
dam borgan sari takomillashib bormokda, fo- tomateriallarga nisbatan talab kun
sayin oshib bormokda.
Do'stlaringiz bilan baham: |