Ўзбекистон Республикаси олий

Ишни бажариш тартиби 
Тўғри қуёш нурланишини ўлчашда 


50
3




термоэлектрик актинометрлари кенг 
фойдаланилади. 
Актинометрни ишга тайёрлаш. 
1.Асбобнинг штатив ўқи кузатиш жойининг географик кенглигига мосланади. Шундан сўнг 
актинометр асосидаги стрелка шимолга қаратилади. 
2.Қабул қилувчи сирт йўналиши қуёшга мосланади.
3.Актинометр термобатареяси учлари симлар орқали ГСА-1 гальванометрининг + ва с 
қутубларига уланади. Агар гальванометрнинг оғиши нолдан паст бўлса сим учлари 
алмаштирилади.
4.Гальванометр оғиши нолинчи бўлимдан ўнгга оғишга эришиш лозим. 
Ўлчашлар 
1.Гальванометрнинг юз томонга жойлашган термометр кўрсатиши ёзиб қўйилади. 
2.Актинометр қувурнинг қопқоғи очиб қўйилади, сўнгра қувур қуёшга аниқ қаратилади, 1-2 
минут қуёш нурланиши ҳисобига термобатарея қиздирилади. 
3.Сўнгра актинометрқувурини қопқоқ ёрдамида беркитилади ва 10-15 с кейини гальванометр 
стрелкаси кўрсатилган бўлими 
11
0

ноль ҳолати аниқланади.
4.Қувур қопқоғи яна олиб қўйиб, қуёш йўналиши аниқланади, ҳар 10-15 с ўтгандан кейин 
гальванометр кўрсатишлари (Ν
1
, Ν
2
, Ν
3
) ёзиб олинади.Қувур қопқоғи беркитилади 1-2 минутдан 
сўнг гальванометр стрелкасининг Ν
0
΄΄
ноль ҳолати аниқланади.
Ўлчаш натижаларини қайта ишлаш 
1.Гальванометр стрелкасининг иккита ноль ҳолати 
ва
11
0
1
0
,


учта 
,
,
,
3
2
1



ҳолатлари учун 
ўртача 
1
,
0


ва

аниқликда ҳисобланади.
.
3
;
2
0
1
3
2
1
0
11













2. Гальванометрнинг ҳақийқий қиймати 

ни 

ўртача қиймати ва 

тузатма киритиш орқали 
аниқланади. Гальванометр поспортидан фойдаланиб, ўлчашлар ўткизилаётган температурадаги 

тузатма олинади ва гальванометрнинг ўртача 
2

ҳолати аниқланади:








. 
3.Тўғри нурланиш 
2
4
/ м
ВТ
S
к
ларда ифодалаш гальванометр кўрсатиши 

ни алмаштириш 
дойимийси 

га кўпайтирилади: 
.



S
4. Тўғри қуёш нурланиш ясси сирт учун (2) формула асосида ҳисобланади:
.
1

SSinh
S

5.Уфқга нисбатан қуёш баландлиги 

h ва 

Sinh ни қуйдаги формуладан ҳисобланади 



cos
cos
cos



Sin
Sin
Sinh

, 
бу ерда 

-жойнинг географик кенглиги; 

-қуёшнинг оғиши (1-жадвалдан олинди); 

- 
қуёшнинг соат бурчаги, у тушлик вақтдан 

15


(
соат
t
ха аа аа
12

) фойдаланиб градусларда 
ифодаланади.
6.Ўлчаш натижалари 2-жадвалга ёзилади.
2-жадвал.
Актинометр №
Гальванометр №
Алмаштирувчи кўпайтма а=

---