Ўзбекистон Республикаси олий

Асбобнинг тавсифи 
Йиғинди ва сочилган нурланишини ўлчашда асосан Ю.Д.Янишевскийнинг пиранометри 
ишлатилади. Пиранометрнинг асосий қисми термобатареядан иборат бўлиб, термобатарея бир-
бирига кетма-кет кавшарланган манганин ва константта плоскалардан иборат. Барча плоскалар 
горизонтал текисликда жойлаштирилиб, ёруғлик нурларини қабул қиладиган пластинка 
вазифасини бажаради. Термобатарияларни барча тоқ номерли ковшарларни сирти магнин билан 
оқ рангга бўялган. Пиранометрнинг нур тушадиган термобатариясининг қора ва оқ рангга 
бўялган катакчалари шахматлаштирилган кетма-кет алмаштирадиган қилиб ўрнатилган. 
Қуёш нурларини қабул қилувчи пластинка металл призмаларга ўрнатилиб, устини ярим шар 
шаклидаги маҳсус шишадан ясалган қопқоқ билан қопланади. Бу қопқоқча термобатареяни 
шамол, ёмғир ва қордан сақлайди. Ўлчаш вақтида термобатарянинг учларига маҳкамланган 
юмшоқ мис симлари ГСА-1 типидаги гаьлванометрга уланади. Нур тушувчи сиртга бир вақтда 
тўғри ва сочилган нурланиш тушади. Аммо оқ рангга бўйалган катакчалар ўзига тушувчи Қуёш 
нурланишининг 15 фоизини ютса, қора катакчалар эса Қуёш радиациясининг 98 фоизини ютади. 
Натижада оқ ва қора термокавшарларнинг темпратуралари бир-биридан фарқ қилади. Бу
температуралар айирмаси нурни ўтадиган сиртга тушувчи нурланиш катталигига 
пропорционалдир. Термобатареяларда температуралар айирмасига прпорционал равишда 
термоток ҳосил бўлади. Термоток катталигини асбобга уланган гальванометр стрелкасининг 
оғишидан биламиз.
Гальванометр стрелкасининг кўрсатишлари 
мин
cм
кал
.
2
да ифодалаш учун гальванометр 
стрелкаси кўрсатишини актинометр доимийси К га кўпайтирилади. К нинг қийматини 
актинометрик станцияларда текширилган актинометрдан олиш керак.

---

Агар фақат пиранометр бўлса, у ҳолда шу пиранометр ва унга уланган гальванометр учун 
алмаштирувчи доимий К маълум бўлиши керак. Бунда К нинг қиймати шу пиранометр ва 
гальванометргагина тегишли эканлигини унутмаслик керак. Пиранометр ва гальванометрдан
биронтаси бошқаси билан алмаштирилса, у ҳолда К нинг қиймати ҳам ўзгаради.