4.2. Bozorni strategik segmentlash
Bozorni segmentlash strategiyasi McKinsey& Company xalqaro konsalting
korxonasi mutaxassislari tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, u sanoat marketologlari
uchun ham juda foydali modellardan biri hisoblnaadi. McKinsey «o‘yin xaritasi» bu –
to‘rtta yacheykadan iborat matritsa bo‘lib, unda «Qayerda raqobat qilish kerak?»
(«Ilgari tomon harakatlanish yoki kengaytirish» va «O‘z bozor bo‘shlig‘ini topish»
variantlari bilan) va «Qanday raqobat qilish kerak?» («O‘yinni davom ettirish» va
«Yangi o‘yin» variantlari bilan) savollariga javob ko‘rsatiladi. Bozorni strategik
segmentlash – bu aniq belgilangan «o‘z bozor bo‘shlig‘i»ni egallash uchun «ilgari
tomon harakatlanish yoki kengaytirish» turidagi raqobat vaziyatiga o‘tish jarayonidir.
Shuningdek, quyidagi belgilar bo‘yicha beshta strategik bozor segmenti turlari
belgilangan:
1) mahsulotdan yakuniy foydalanish;
70
2) mahsulot turi;
3) geografik tamoyil;
4) xaridorlar xulq-atvori;
5) korxona hajmi.
Sanoat marketologlari umuman olganda nishaga oid marketing strategiyalari
ishlab chiqish va amalga oshirish borasida turli sabablarga ko‘ra qiyinchiliklarga duch
keladi. Ular sotuv hajmining pasayishiga tavakkalchilik qila olmagani holda sa’y-
harakatlarni bir nechta bozor segmentlariga mujassam etishga yo‘naltirmaydi. Bundan
tashqari, foydalilikka emas, sotuv hajmiga bor e’tiborni qaratish tendensiyasi mavjud.
Qisqa muddatli foyda olishga intilish menejerlarga marketing yondashuvlarini tanqidiy
baholashga
xalal
beradi.
Shuningdek,
ushbu
segmentlarda
muvaffaqiyatli
raqobatlashish uchun strategiyalar ishlab chiqishga emas, segmentlashning o‘ziga
haddan ortiq e’tibor qaratish xolati mavjud. Marketing bo‘yicha mutahassislarda
bozorlarni qayta segmentlash jarayoni mohiyatining yetarli darajada tushunilmasligi
ham kuzatilmoqda, bu esa yoki juda ham kam sonli segmentlar ajratilishiga olib keladi
va demak, real raqobatli ustunlikka erishish uchun imkoniyatlarni kamaytiradi, yoki
segmentlar sonining juda ko‘p bo‘lishiga va mos ravishda, chalkashlik va chigallik
holatlari mavjud.
Sanoatni bozorini segmentlashda shuni albatta hisobga olish kerakki, tashkilotlar
mijoz sanaladi, qarorlar rasmiy tashkilot doirasida o‘zaro aloqa qiladigan bir guruh
shaxslar tomonidan qabul qilinadi va bu shaxslar ularning xulq-atvoriga jiddiy ta’sir
etadigan rolni o‘ynaydi. Shunday qilib, korxona, xarid markazi va ishtirok etuvchi
shaxslar tavsifnomasi segmentlash uchun muhim ahamiyat kasb etadi, bu segmentlash
o‘zgaruvchilari roliga «da’vogarlardir».
Sanoat bozorlarini segmentlashning yangi tamoyillarini ajratish tashkilotning
geografik joylashuvi, SIC (Standard Industrial Classification- sanoatning standart
klassifikatsiyasi) kodi va mahsulotdan yakuniy foydalanish kabi an’anaviy
tavsifnomalaridan foydalanishdan xarid jarayoni qatnashchilarining xulq-atvor
tavsifnomasini hisobga olishga o‘tish imkonini berdi. Ayrim ishlarda an’anaviy va
xulq-atvor yondashuvlarini raqobatlashuvchi nuqtai-nazarlar sifatida ko‘rib chiqish
71
tendensiyasi kuzatildi. Aslida segmentlashda bu ikkala yondashuv hisobga olinishi
lozim.
Sanoat xaridi haqida qaror qabul qilish jarayonining barcha tavsifnomasi yoki
ushbu jarayonni tavsiflaydigan istalgan model – ularni o‘lchash va ishda muvaffaqiyat
bilan foydalanish shartida segmentlash o‘zgaruvchisi sifatida foydalanilishi mumkin.
Bunday o‘zgaruvchilarning bir nechtasini taklif etish mumkin.
A. Xarid qiluvchi tashkilot tavsifnomalari:
1) tashkilot turi;
2) tashkilotning «demografik» tavsifnomasi;
3) mahsulotni qo‘llash – yakuniy foydalanish;
4) xarid vaziyati turi;
5) xaridorning ta’minotchiga sodiqlik darajasi;
6) xarid uchun turli shartnomalar mavjudligi;
7) yaqinlik tamoyili mavjudligi yoki yo‘qligi.
B. Xarid markazi tavsifnomalari:
1) tuzilma (xarid jarayonidagi rollar);
2) xarid haqida qaror qabul qilish jarayoni bosqichi;
3) xarid markazida qabul qilinadigan noaniqlik turi;
4) tashkilotning nomarkazlashuv darajasi;
5) xarid markazi hal etadigan vazifa;
6) vaqt cheklovlari;
7) odatda xarid markazida foydalaniladigan nizoni hal qilish usuli (ishontirish,
murosa, savdolashish, muzokaralar);
8) qaror qabul qilish qoidalari va foydalaniladigan xarid strategiyalari turlari.
C. Xarid haqida qaror qabul qilish jarayoni alohida qatnashchilarining
tavsifnomalari:
1) demografik (yosh, kasb, ma’lumoti, tarmoqdagi ish tajribasi);
2) rol (xarid markazi va tashkilot strukturasidagi holat);
3) tashkilotdan tashqaridagi professional aloqalar;
72
4) psixografik (brendlar va ta’minotchilarga munosabat va afzal ko‘rish, o‘ziga
ishonch darajasi);
5) riskni o‘z zimmasiga olganlik uchun jarima yoki kutilayotgan taqdirlash;
6) qatnashchining «javobgarlik sohasi», uning xarid markazi boshqa a’zolari
bilan o‘zaro aloqalari va ularga nisbatan munosabati;
7) foydalaniladigan xaridorlik mezonlari (manbaning ishonchliligi, narx,
mahsulot sifati).
Do'stlaringiz bilan baham: |