3. Mavzu: Xulq-atvorning psixofoziologik asosi Reja: Nerv tizimi va endokrin tizimining inson organizmi va xulq atvoridagi ahamiyati

Xulq-atvorning psixofiziologik asosi 

Sizni  siz  qiladigan  narsa    nima?  Eng  muhimi,  bizning  har  bir  inson    betakror.  Har  bir 

insonning  ko’rinishi  turlicha:  uning  ovozi,  tili  turlicha,  insonlarni  bir-biridan  farq  qiladigan 

shaxsiy xususiyatlari, qiziqishlari, madaniy va oilaviy sharoitlari mavjud. 

                                      

4

 

Psychology David G. Myers Hope College Holland, Michigan  

81p 

---

 

Shuningdek,  biz  bir  daraxtning  barglarimiz.    Bizning  insoniy  oilamiz    nafaqat  bizni 

ajratgan  va  qonga  singib  ketgan      umumiy  biologik    meros,  bundan  tashqari    umumiy  xulq-

atvorlari  hamdir.    Bizning    miyamizni  arxitekturasi  dunyoni  his  qilishga,    tilni 

rivojlantirishimizga    va    bir  xil  mexanizmlar  orqali  ochlikni  his  qilishga  yordam  beradi.  Biz 

Arktikadami yoki tropik iqlimda  yashashimizdan qat'i nazar, biz nordondan shirin mazani afzal 

ko’ramiz. Biz  ranglar  spektrini o’xshash ranglarga  ajratamiz. Va biz  zurriyotlarini yaratish va 

himoya qilish kerakligini  his qilamiz. 

Bizning  qarindoshligimiz  bizning    ijtimoiy  xulq-atvorimizda  paydo  bo'ladi.    Vongmi, 

Nikomomi,  Smitmi,  yoki  Gonzalesmi,    biz  tahminan  sakkiz  oylik  bo’lganimizdan  so’ng 

notanishlardan  qo'rqishni  boshladik  va  kattalar  kabi,  biz  munosabat  va  o’xshashligiga  ko’ra 

kishilarni  afzal  ko’ramiz. Sayyoramizning turli  burchaklaridan bo’lishimizdan qat’iy nazar, biz 

boshqalarni kulganini va xo'mrayishini qanday o'qishni bilamiz. Bir jamoaning a'zolari sifatida, 

biz  , ahloq qoidalariga  amal qilamiz, qo’lab- quvvatlaymiz,  jinoyatlarni jazolash maqomining 

ierarxiyasini tashkillashtirdik va bolaning o'limidan xafa bo’lishda bir xilmiz. Tashqi kosmosdan, 

bir mehmon joyda tomchi va raqs va xursandchilik, qo'shiq va ibodat, sport va o'yin o'ynab, kulib 

va yig'lab, oilalarda yashayotgan va guruhlar tashkil insonlarni topish mumkin. birga qaralganda, 

bunday universal xulq bizning inson tabiatini belgilaydi.

5

 [3] 

What makes you  you? In impor¬tant ways, we are each unique. We look different. We 

sound  dif¬ferent.  We  have  varying  person¬alities,  interests,  and  cultural  and  family 

backgrounds. 

We  are  also  the  leaves  of  one  tree.  Our  human  family  shares  not  only  a  common 

biological heritage—cut us and we bleed— but also common behavioral tendencies. Our shared 

brain architecture predisposes us to sense the world, develop language, and feel hunger through 

identical  mechanisms.  Whether  we  live  in  the  Arctic  or  the  tropics,  we  prefer  sweet  tastes  to 

sour.  We  divide  the  color  spectrum  into  similar  colors.  And  we  feel  drawn  to  behaviors  that 

produce and protect offspring. 

Our  kinship  appears  in  our  social  behav¬iors  as  well.  Whether  named  Wong,  Nkomo, 

Smith, or Gonzales, we start fear¬ing strangers at about eight months, and as adults we prefer the 

company of those with attitudes and attributes similar to our own. Coming from different parts of 

the globe, we know how to read one another's smiles and frowns. As members of one species, we 

affiliate,  conform,  return  favors,  punish  of¬fenses,  organize  hierarchies  of  status,  and  grieve  a 

                                      

5

  

Psychology David G. Myers Hope College Holland, Michigan  

133p 

---

child's death. A visitor from outer space could drop in anywhere and find hu¬mans dancing and 

feasting,  singing  and  worshiping,  playing  sports  and  games,  laughing  and  crying,  living  in 

families  and  forming  groups.  Taken  together,  such  uni¬versal  behaviors  define  our  human 

nature. 

What  causes  our  striking  diversity,  and  also  our  shared  human  nature?  How  much  are 

human  differences  shaped  by  our  differing  genes?  And  how  much  by  our  environment—by 

every  external  influence,  from  maternal  nu¬trition  while  in  the  womb  to  social  support  while 

nearing the tomb? To what extent are we formed by our upbringing? By our cul¬ture? By our 

current circumstances? By peo¬ple's reactions to our genetic dispositions? This chapter begins to 

tell the complex story of how our genes (nature) and environments (nurture) define us. 

Evolyutsionist-psixologlar  Ch.Darvin  ta’limoti  va  xulq-atvor    o’rtasidagi  aloqadorlikni 

tadqiq qilish  natijasida shuni aniqlashdiki,  bizning universal  shaxsiy xususiyatlarimizni  bizning 

individual  farqlarimiz  bixevioral  genetika  (xulq-atvor  genetikasi)  tadqiqot  predmeti  ekanini 

tushuntirishga harakat qilishdi.              

Darvin  tomonidan  ishlab  chiqilgan  nazariya  jonli  tabiatni  tushunishga  bo’lgan 

insoniyatning  eng  buyuk  kashfiyotlaridan  biri  bo’ldi.  Darvin  birinchi  bo’lib  organizmlarning 

evolutsion  o’zgarishini  haqiqat  ekanligini  isbotlab  berdi.  Uning  nazariyasida  atrof-muhit  va 

organizmlar  o’rtasidagi  o’zaro  munosabat  o’z  xarakteriga  ega.  Darvin  atrof-muhitning 

oo’zgarishi  organizmlar  o’zgarishiga  turtki  bo’lishini  aytib  o’tgan,  ammo  boshqa  tomondan 

o’zgarishlar aynan organizmlarda kuzatilgan va organizmlarning divergent evolutsiyasi ularning 

yashash    muhitini  ham  o’zgartirgan.  Tabiiy  saralash  va  yashash  uchun  kurashni  o’rganish 

organizmlarning  o’rtasidagi  munosabat  ,  atrof-muhit  ta’siri  va  shuningdek  organizmlarning 

avtonom  birlik  sifatida  qarama  qarshi  muhitda  rivojlanishi  o’rganiladi.  Zamonaviy  evolutsiya 

nazariyasi  Darvin  nazariyasi  asosida  yaratilgan.  Shu  bois,  Darvin  nazariyasi  evolutsiya 

jarayonidagi organik dunyoning tuzilish borasidagi muhim savollarga mantiqiy va isbotlar bilan 

javob bera oladi deb aytishimiz mumkin.

6

[3] 

Behavior genetics the study of the relative power and limits of genetic and environmental 

influences on behavior. 

Genetika xulq-atvorini quyidagicha o’rganib chiqishdi: 

Egizaklarni tadqiq etish. Egizaklarning bir va har xil otalangan tuxum hujayradan paydo 

bo’lganligi  bir  necha  metodlar  orqali  aniqlanadi.  Odatda  bir  tuxum  hujayradan  rivojlangan 

egizaklar  tashqi  qiyofasi,  salomatligi,  xatti-harakati,  jinsi  bilan  o’xshash  bo’ladi.  Ulardagi 

o’xshashlik ularning vujudga keltirishda rol o’ynagan  blastomeradagi xromosomalar, genlarning 

o’xshashligi bilan izohlanadi. 

Ikki  xil  tuxum  hujayradan  hosil  bo’lgan  egizak  ona  qornida  bir  vaqt  bir  xil  sharoitda 

taraqqiy  qilsalar  ham,  ulardagi  xromosomalar  genlar  tafovut  qilganlari  sababli  ularning  tashqi 

qiyofalari, belgi xossalari bir-biridan farq qiladi.  

                                      

6

  

Psychology David G. Myers Hope College Holland, Michigan  

135-136p 

---

                        

 

 

 

 

 

 

 

 

Asrab olingan bolalarni tadqiq etish. 

---

Tabiiy-ijtimoiy  eksperiment  o’tkazish  jarayonida  mehribonlik  uyidan  asrab  olingan 

bolaning  2  guruhga  oid  qarindoshlari  o’rganildi.  Bulardan  biri  genetik  qarindoshlar  (biologik 

ota-ona)  va  ijtimoiy  qarindoshlar  (bolani  asrab  olgan  ota-ona).  Genetiklarni  bolani  qaysi  qaysi 

guruhdagi  qarindoshlariga  ko’proq  o’xshashligi  qiziqtiradi.  Va  qay  darajada  o’xshashliklari 

qiziqtiradi. 

7

 [3] 

For behavior geneticists, nature's second type of real-life experiment—adoption— creates 

two  groups:  genetic  relatives  (biological  parents  and  siblings)  and  environmental  relatives 

(adoptive  parents  and  siblings).  For  any  given  trait,  we  can  therefore  ask  whether  adopted 

children  are  more  like  their  biological  parents,  who  contributed  their  genes,  or  their  adoptive 

parents, who contribute a home environment. While sharing that home environment, do adopted 

siblings also come to share traits?