289
tordi; Harbiy va fuqarolik ishlari bilan mashg`ul bo`lib, ularni yordami bilan u o`ziga davlatni
bo`ysindirib, notiqlik san`ati unga tabiat ko`satgan chegaragacha bormadi …
IV. … Rimni o`zida Sezar sudlarda o`zining ajoyib himoya nutqlari bilan yorqin
yutuqlarga erishdi, o`zining xushmuomalaligi, yumshoq mulozamati bilan oddiy xalqni yaxshi
ko`rishiga erishdi, chunki uning yoshidan kutilgandan ko`ra, har bir kishiga e`tiborli edi. Ha,
uning ziyofat, bazmlari va umuman yorqin turmush tarzi davlatda uni ta`sirini sekin - asta
o`sishiga olib keldi. Boshda Sezarning xasadchilari mablag`lari tugashi bilan birdaniga unitiladi
deb, bunga e’tibor bermadilar. Faqat kech bo`lganda, bu kuch shunday o`sib, unga qarshi biror
nimani qarshi qo`yish qiyin bo`lganda va mavjud tuzumni inkor qilishga yo`nalganda, ular
tushundilar har qanday ishda boshlanishni ahamiyatsiz deb hisoblash mumkin emas.
Boshlanishda yo`q qilinmagan narsa tez o`sadi, chunki o`ziga e`tiborsizlikda to`siqsiz
rivojlanishiga shart – sharoit topadi. Sitseron, ehtimol Sezarni faoliyatini shubhali xavf
tug`diradigan deb hisoblagan birinchi odam edi, u tashqi ko`rinishi bo`yicha sokin dengizga
o`xshab osoyishta bo`lgan bu kishida yumshoqlik va quvnoqlik niqobi ostida dadil va qat`iy
xarakterni ko`rdi. U Sezarning barcha fikr o`ylari, faoliyat tarzida tiranning niyatlarini
ko`rayotganini aytgan edi. “Lekin, - qo`shib qo`ydi u - uni sochlari puxta yotqizilgani va u
boshini bir barmog`i bilan qashib qo`yishini ko`rib, menga bu odam shunday jinoyatni rim davlat
tuzumini yo`qotishni o`ylamaydi” deb doimo fikrlayman . Lekin bu to`g`risida keyinroq …
XI. … Hikoya qilishlaricha, Sezar Al`p orqali oshib, juda kam sonli varvar aholisi bo`lgan
kambag`al shaharcha yonidan o`tayotganda, uni do`stlari kulgi bilan so`radilar: “Nahot, bu
yerda ham mansablar uchun musobaqalar bor, birinchilik to`g`risida munozaralar, zodagonlar
o`rtasida kelishmovchiliklar: bor? “Menga kelganda” - deb to`la jiddiylik bilan javob berdi
Sezar - “Rimda ikkinchi bo`lgandan ko`ra, bu yerda birinchi bo`lishni afzal ko`rar edim”.
Boshqa safar, endi Ispaniyada Sezar bo`sh vaqtida Iskandarni faoliyati to`g`risida nimanidir
o`qib, uzoq vaqt hayolga botib qoldi va hatto ko`ziga yosh aylandi. Shunda hayron bo`lgan
do`stlari buni sababini so`raganlarida “ Iskandar meni yoshimda qancha xalqlar ustidan
hukmronlik qildi, men esa haligacha biror ahamiyatli ish qilmadim, nahotki siz uchun bu
g`amgin bo`lish uchun yetarli sabab bo`lmasa - deb javob berdi.
XVII … Uni xavf – xatarlarni sevishi, uni shuhratparastligini bilganlar uchun ajablanarli
emas edi, qanday qilib u, go`yoki o`zini jismoniy kuchidan oshiq bo`lgan qiyinchiliklarga
chidagani, lekin barchani hayratga qoldirar edi, chunki u oq va nozik teri bilan zaif jismoniy
tuzilishga ega bo`lib, bosh og`riqlar va tutqanoqdan azob chekar edi, aytishlaricha unda
birinchi tutqanoq Kordubada
1
yuz beradi, lekin o`z kasalmandligini huzur-halovatdagi hayot
uchun bahona sifatida foydalanmadi Lekin harbiy xizmatni sog`ayish vositasi qilib, o`zini
zaifligini yengish va o`z tanini mustahkamlash uchun, to`xtovsiz oshib o`tishlar, kam ovqat,
ochiq havoda muntazam bo`lishga va qiyinchiliklar tortishlarga harakat qildi. Dam olish
soatlaridan ish uchun foydalanish maqsadida, ko`p vaqt aravada yoki taxtiravonlarda uxladi.
Kunduzi u shaharlarni, qorovul qismlari va qal`alarni aylanib chiqar edi, shu bilan birga
yonida, yozishni biladigan qul, orqasidan qilichi bilan bir askar turar edi. U shunday tezlik
bilan yurar ediki birinchi marta Rimdan Rodangacha
2
yo`lni sakkiz kunda bosib o`tdi.
Yoshligidan u uchun otda yurush odatdagi ish edi. U qo`lini orqaga qilib va ularni yelkasini
orqasiga qo`yib, otni to`la choptirishi mumkin edi. Bu yurish paytida u yana otda o`tirib, xat
yozdirish, bir vaqtni o`zida ikki, yoki Appiyni aytishicha, ko`p sonli kotiblarni band
qilishni mashq qiladi. Aytishlaricha, Sezar birinchi bo`lib, shaharni kattaligi va ish bilan
favqulodda bandlik, shaxsan uchrashishga imkon bermagani sababli, orqaga tashlab
bo`lmaydigan
ishlar yuzasidan do`stlari bilan xatlar vositasida suhbatlashish fikriga keldi …
Do'stlaringiz bilan baham: 
