Chizmachilik

Aylananing  dimetrik  proyeksiyasini 
yasash.  To‘g‘ri    burchakli  dimetriyada  
narsalarning  yaqqol  tasvirlarini    yasash 
qulay bo‘lishi uchun O‘z DSt 2.317:2003 ga 
binoan Ox va Oz o‘qlari  bo‘yicha  e
x
=e
z
=1, 
Oy  o‘qqa  esa  e
y
=0,5  birlik    olinadi.  8.3-
rasmda    o‘zaro    perpendikular    joylashgan  
H,  V  va  W  tekisliklarida    aylananing 
dimetrik    proyeksiyalari    tasvirlangan.  V  
tekisligidagi    aylana    tasviri-ellipsga 
nisbatan    H  va  W    tekisliklaridagi    ellipslar  Oy  o‘q  bo‘yicha    ikki  marta    siqiq 
tasvirlangan.  
Bu yerda ham, qulay bo‘lishi uchun, izometrik proyeksiyadagi kabi ellipslarni 
to‘rt  markazli  ovallar  bilan    almashtirib  chizish  mumkin.  Dimetrik  proyeksiyada 
ham  izometrik    proyeksiyadagi  kabi  ellipslarning  AB    katta  o‘qlari  koordinata 
o‘qlari (Ox, Oy, Oz)ga perpendikulyar bo‘ladi. 
H tekislikdagi ellipsni  yasashda dimetrik proyeksiya o‘qlari chiziladi, so‘ngra 
berilgan  D  diametrda  aylana  chizilib,  uning  Oz  o‘qi  bilan  kesishgan  M,  N 
nuqtalardan  yuqoriga  va  pastga    aylana    radiusi  bilan  yoy  chiziladi  va  O
1
,  O
  2
 
markaz  hosil qilinadi.  Endi, Ox ga nisbatan  7

  li burchakdagi  chiziqlar chizilib, 
O
1
 va O
 2
 markazlardan D  diametrli aylana  bilan kesishgan 1va 2, 3va 4 nuqtalar 
sirkul yordamida  tutashtirladi. O
1
 markaz bilan 1va 2 yoki O
2
 markaz bilan 3 va 4 
birlashtirilsa,  kichik  radius  markazlari  O
3 
va    O
4
  lar  aniqlanadi.  O
3 
va  O
4
  
markazlardan 1 va 3 hamda 2 va 4 nuqtalar  birlashtirilsa, oval hosil bo‘ladi (8.4-
rasm). 
 
8.3-rasm 

---

112 
 
W  tekislikdagi    oval  yasash  ham  H 
tekislikdagi  oval  yasash  singari  bir  xildir 
(8.5-rasm). Bu yerda faqat CE kichik o‘q Ox 
o‘qida  olinadi.  Hosil  bo‘lgan  ovallarning 
katta  o‘qlari  1,06

D  ga,  kichik  o‘qlari  
0,35

D ga teng bo‘ladi.  
V  tekisligidagi  ellipslarning  AB  katta 
o‘qi  ham  1,06

D  ga,  lekin  CE  kichik  o‘qi 
0,94

D  ga  teng  bo‘ladi.  Bunday  ellips 
o‘rniga  oval  yasash  uchun  berilgan  D 
diametrli  aylanani    chizib  Ox  o‘q  bilan 
kesishgan  M,  N  nuqtalardan  gorizont 
chizig‘iga  parallel  chiziqlar  o‘tkazib,  AB 
katta  va  CE  (Oy)  kichik  o‘qlar  bilan 
kesishtiriladi.  Hosil bo‘lgan O
1
 markazdan M bilan L  nuqtani, O
2
 dan M bilan K 
nuqtani, O
3 
dan K  bilan N nuqtani va O
4   
dan L bilan N nuqtani sirkul yordamida  
birlashtirb chiqiladi (8.6-rasm). 
8.5-rasm 
 
8.4-rasm 

---

113 
 
8.7-rasm,  a  da  burchakli  podshipnikning  soddalashtirib  olingan  to‘g‘ri 
burchakli  proyeksiyalari berilgan. Uning to‘g‘ri burchakli  diametriyasi  8.7-rasm, 
с da tasvirlangan bo‘lib, kesim yuzasini 
shtrixlash 
yo‘li 
o‘ng 
tomonida 
ko‘rsatilgan. 
 Bu  podshipnikni  diametriyada  
bajarish  uchun avval diametriya o‘qlari 
chizib olinadi. Keyin  Ox o‘qiga  to‘g‘ri 
burchakli    proyeksiyadagi  O‘'C''  va 
O

D

    masofalar  diametriyada  O 
nuqtadan  mos  holda  o‘lchab  qo‘yiladi. 
So‘ngra C va D nuqtalardan  Oy  hamda 
Oz    larga    parallel  chiziqlar  o‘tkaziladi  (8.7-rasm,  b).  O

A''
 
  balandlik  Oz    o‘qqa  
o‘lchab qo‘yilib, Ox ga  parallel  chizilsa, dimetriyada  podshipnikning old tekisligi  
hosil bo‘ladi.   
 8.7-rasm 
Podshipnikning gorizontal tekisliklarini yasash  uchun uning to‘g‘ri  burchakli 
proyeksiyasidagi  O

B

 uzunlikning  teng yarmisi O dan Oy o‘qqa o‘lchab qo‘yib, 
Ox  ga  parallel  chiziladi.  Yasalgan  podshipnikning    vertikal  va  gorizontal  
 
8.6-rasm 

---

114 
 
tekisliklarining  burchaklaridan    Oy  va  Oz  larga  mos  holda  paralel  chiziqlar 
o‘tkaziladi.  H  tekislikka  parallel  bo‘lgan  asosining  qalinligi  o‘zgartirilmasdan  B 
dan  pastga,  V  tekislikka  parallel  bo‘lgan  qismining  qalinligining  teng  yarmini  A 
dan  Oy  o‘qqa    parallel  o‘tkazilgan  chiziqqa  o‘lchab  qo‘yib,  Ox  o‘qqa    parallel 
chiziladi.  Podshipnik  tekisliklari  burchaklaridan  chizilgan  qalinlik  chiziqlarining 
kesishgan  1va  2  nuqtalaridan  Oy  va    Oz  larga  mos  ravishda  parallel  chiziqlar 
chizilsa,  ular  o‘zaro  kesishib,  podshipnik  qalinligining  dimetriyadagi  ko‘rinishi 
hosil bo‘ladi. 
O
1
,  O
3
  va  O
2 
,  O
4 
  markazlardagi  ovallar  3.4,  3.6-rasmlardagi  kabi  yasaladi. 
Podshipnikning  oldingi  tekisligidagi  silindrik  ochiq  teshikning  bir  qismi  qirqib 
ko‘rsatiladi (8.7-rasm, c).