Chizmachilik

4. Ko‘rinishlar 
Chizmalarda  proyeksiyalar  ko‘rinishlar  deb  ataladi.  Ko‘rinishlar  O‘zDSt 
2.305:97    asosida  bajariladi.  Dastlab  «E»  tizim  bo‘yicha  chizma  bajaramiz. 
«Yevropa»  tizimi  shartli  ravishda  «E»  harfi  bilan  belgilanadi.  Bu  «E»  tizim 
qoidalari  O‘zbekiston,  Rossiya  va  ko‘plab  Yevropa  davlatlarida  qabul  qilingan. 

---

82 
 
«E» tizimda buyum kuzatuvchi va proyeksiyalar tekisligi orasida joylashadi, ya’ni 
buyumning kuzatuvchiga ko‘ringan tomoni buyum ortidagi tekislikda tasvirlanadi. 
Boshqacha qilib aytganda chizma birinchi oktantda bajariladi. 
Kub  ichida  joylashgan  buyumning  oltita  ko‘rinishi  kubning  olti  yog‘ida 
tasvirlanib  (4.1-rasm), so‘ngra  ulardan bitta  tekislik hosil qilinadi. Asosiy  tekislik 
sifatida frontal proyeksiyalar tekisligi V qabul qilingan va boshqa tekisliklar o‘sha 
tekislik bilan bitta tekislik hosil bo‘lguncha buriladi (4.1-rasm). 
4.1-rasm  
Standartga  muvofiq  buyumning  ushbu  oltita  proyeksiyasi  ko‘rinishlar  deb 
ataladi.  Buyumning  V  dagi  tasviri  bosh  ko‘rinish  deb  ataladi.  Buyumning  qolgan 
ko‘rinishlari  standartga  muvofiq  bosh  ko‘rinishga  nisbatan  joylashtiriladi.  H  dagi 
2-tasvir  ustdan ko‘rinish deyiladi va bosh ko‘rinishning ostida joylashadi. W dagi 
3-tasvir  chapdan  ko‘rinish  deyilib,  bosh  ko‘rinishning  o‘ng  tomonida  joylashadi. 
W
1
  dagi  4-tasvir  o‘ngdan  ko‘rinish  deyilib,  bosh  ko‘rinishning  chap  tomonida 
joylashadi.    H
1
  dagi  5-tasvir  ostdan  ko‘rinish  deyilib,  bosh  ko‘rinishning  ust 
tomonida  joylashadi.  V
1 
dagi  6-tasvir  ortdan  ko‘rinish  deyilib,  chapdan 
ko‘rinishning o‘ng tomonida joylashadi. 

---

83 
 
  4.2-rasm  
AQSh, Angliya, Gollandiya davlatlarida «Amerika» tizimi asosida chizmalar 
bajariladi.  Bu  tizim  «A»  harfi  bilan  belgilanadi.  Bunda  proyeksiyalar  tekisligi 
shaffof, ya’ni nurni o‘tkazuvchi deb qabul qilinadi. 
    4.3-rasm 
«A»  tizimda    proyeksiyalar    tekisligi  kuzatuvchi  bilan  proyeksiyalanuvchi 
buyum  orasida  joylashadi.  Kub  ichida  joylashgan  buyum  nuqtalari  orqali 
proyeksiyalovchi  nur  proyeksiyalar  tekisligini  kesib  o‘tib,  kuzatuvchi  tomon 
yo‘nalgan  bo‘ladi  (4.3-rasm).  So‘ngra  kub  yoqlari  bitta  tekislikka  yoyilgandan 
keyin ustdan va ostdan ko‘rinishlar o‘z joylarini «E» tizimga nisbatan almashtirgan 
bo‘ladi.  Bundan  tashqari  chapdan  va  o‘ngdan  ko‘rinishlar  ham  bir-biri  bilan  o‘z 

---

84 
 
joylarini  almashtirgan  bo‘ladi.  Faqat  bosh  va  ortdan  ko‘rinishlar  ikkala  tizimda 
ham bir xil bo‘lib, o‘z  o‘rinlarini saqlab qoladi (4.4-rasm). «A» tizimdagi chizmani 
yettinchi oktantda bajarilgan deb qarashimiz mumkin. 
4.4-rasm