Chizmachilik

 

---

44 
 
Burchaklarni  o‘lchash,  yasash  va  bo‘lish.  Burchaklarni  yasash  va  ularni 
teng  bo‘laklarga    bo‘lish  uchun  transportir,  uchburchakliklar  va  sirkul  ishlatiladi. 
Geodeziyada  yer  ustida  o‘lchashlar  o‘tkazishda  esa  burchaklarni  o‘lchash  vaqtida 
aniq  –  asbob  teodolit  va  niveler  qo‘llaniladi.  Biz  chizmachilikda  keng 
qo‘llaniladigan ayrim usullar bilan quyida tanishamiz. 
Burchakni  transportir bilan o‘lchash uchun uning tayanch plankasini berilgan 
burchakning bir tomoniga  shunday qo‘yish (11.6-rasm) kerakki  transportirdagi 0 
nuqta burchakning   uchi  (A)ga to‘g‘ri  kelsin.  Burchak  CAB ning qiymatini daraja 
(gradus) hisobida transportir shkalasi bo‘yicha aniqlanadi.  
AB  tomonning  A  uchidan  berilgan  gradus 
qiymati 
bo‘yicha 
burchak 
yasash 
uchun 
transportirni    shunday  qo‘yish  kerakki,  uning 
markazi  (0  nuqta)  AB  to‘g‘ri  chizig‘ning  A 
nuqtasiga 
to‘g‘ri 
kelsin,  so‘ngra  trasportir 
shkalasidagi  berilgan  gradus  soniga  mos  kelgani 
(masalan,  55
0
)ni  N  nuqta  bilan  belgilanadi.  Transportir  olib  qo‘yiladi  va  N  nuqta 
orqali AC kesma o‘tkaziladi. Natijada izlagan CAB burchagiga ega bo‘linadi (11.6-
rasm).  
Burchakning bissektirisasi chizg‘ich va sirkul yordamida oson yasaladi. Buni 
quyidagi misollarda  ko‘ramiz. 
1-misol.  Berilgan  ABC  burchak  teng  ikkiga  bo‘linsin,  ya’ni  bu  burchakning 
bissektrisasi o‘tkazilsin (11.7-rasm). 
Yechish.  Burchakning  B  uchidan  ixtiyoriy  R 
radius  bilan  uning  AB  va  BC  tomonlarini  kesadigan 
qilib  aylana  yoyi  chiziladi.  Keyin    bu  yoy  bilan 
burchak  tomonlari  bo‘lgan  AB  va  BC  to‘g‘ri 
chiziqlarning kesishgan  M va N nuqtalaridan ixtiyoriy 
R radius bilan yoylar chizib, ularning o‘zaro kesishgan 
K  nuqtasi  aniqlanadi.  So‘ngra  K  nuqta  burchakning 
uchi B bilan birlashtiriladi. 
 
11.6-rasm 
 
11.7-rasm 

---

45 
 
2-misol. O‘zaro kesishuvchi AB va CD to‘g‘ri chiziqlar orasida hosil bo‘lgan, 
lekin shaklda tasvirlanmagan burchakning bissektrisasi o‘tkazilsin (11.8-rasm). 
Yechish.    Ixtiyoriy  l  masofada  burchakning  AB  va  CD  tomonlariga  parllel 
qilib  to‘g‘ri  chiziqlar  o‘tkaziladi  va  ularning  o‘zaro  kesishgan  M  nuqtasi 
aniqlanadi,  so‘ngra  hosil  bo‘lgan    burchakning  bissektirisasi  MK  3.9-rasmda 
ko‘rsatilgan usuldagidek qilib o‘tkaziladi. Bu MK to‘g‘ri chiziq berilgan AB va CD 
to‘g‘ri chiziqlar orasidagi burchakni teng ikkiga bo‘ladi.  
3-misol.  ABC  to‘g‘ri  burchak  teng  uchga  bo‘linsin  (11.9-rasm)  B  nuqtadan 
ixtiyoriy R radius bilan yoy chiziladi. Bu yoy burchak tomonlari BA va BC to‘g‘ri 
chiziqlar  bilan  kesishib  1  va  4  nuqtalarni  hosil  qiladi.  Keyin  R  radiusni 
o‘zgartirmasdan 1 va 4 nuqtalaridan yana yoylar chiziladi. Bu yoylar 14 yoy  bilan 
kesishib  2  va  3  nuqtalarni  hosil  qiladi.  Endi  bu  nuqtalarni    burchak  uchi  B  bilan 
birlashtirib, B2 va B3 to‘g‘ri chiziqlarga ega bo‘linadi. Bu to‘g‘ri chiziqlar berilgan 
ABC to‘g‘ri burchakni teng uchga bo‘ladi.  
       
 
                                11.8-rasm                                                  11.9-rasm