Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

[37]. Metall pullar tarixan metall tangalar shaklida ikki ko‘rinishda 

shakllangan (7-chizma). 

Monometallizmda pul metali roli faqat bitta qimmatbaho metallga 

biriktirib qo‘yiladi. Bimetallizmda esa bu vazifani ikki metall (oltin va 

kumush) bajaradi. 

 

 

 

 

 

 

 

7-chizma. Metall pullar tizimi. 

 

Qiymati yuqoriligi va ixchamligi tufayli oltin pul vazifasini baja-

rishga ko‘proq mos keladi. Shu bois oltin monometallizmi oxir-oqibatda 

kumush monometallizmini va bimetallizmni siqib chiqaradi. XX asr oxi-

riga borib u ustuvor pul tizimiga aylanadi. 

Shuni ta’kidlab o‘tish zarurki, pul muomalasida pul metali deb 

qabul qilingan metalldan tayyorlangan tangalar asosiy rolni o‘ynadi: 

kumush monometallizmida – kumush, oltin monometallizmida – oltin. 

Bulardan tashqari muomalada mis chaqalar, shuningdek, qiymat bel-

gilari – kredit va qog‘oz pullar ham mavjud bo‘lgan. 

Bimetallizm uzoq vaqt saqlanib turdi. Masalan, AQSHda butun XIX 

asr mobaynida kumush bilan oltin o‘rtasidagi rasmiy tenglik darajasi 

(paritet) bir unsiya oltin uchun 15-16 unsiya kumushni tashkil etib kel-

gan, lekin metallarning bozor kurslari ancha keng o‘zgarib borgan. Bu 

esa doim ham oltin foydasiga bo‘lavermagan. O‘tgan asr oxiriga kelib 

kumush sekin-asta mayda tanga holatiga o‘tib qoldi. 1933-yil AQSHda 

bimetallizm tizimi butkul tugatildi. 

O‘sha davrda, o‘tgan asr oxiriga kelib, oltin ayniqsa katta ahamiyat 

kasb etdi. Oltin monometallizmi deb ataluvchi tizim yoki oltin tanga 

4F1

 

kapitalizmgacha ma’lum bo‘lgan barcha pul tizimlari orasida eng 

                                    

1

 1929-1933-yillardagi Buyuk depressiyaga qadar jahonda oltin andoza tizimi ustuvor edi. Bu 

tizimga muvofiq har bir pul tizimi u yoki bu og‘irlikdagi oltin bilan ta’minlangandi. Mamlakatlar 

orasidagi tovar ayirboshlashda vujudga keladigan saldo (qoldiq) oltin transferi bilan to‘lanardi. 

Chunki ayni shu metall jahonda to‘lov va jamg‘arish vositasi bo‘lib xizmat qilardi. 

Metall pullar 

Monometallizm 

Bimetallizm 

---

 

49

barqaror mavqeni egalladi. Birinchi jahon urushi oqibatida aksariyat 

davlatlarda bu tizim ham barham topdi. Shu urushda qatnashgan barcha 

mamlakatlarda (AQSHdan tashqari) banknotlarni oltinga almashtirish 

to‘xtatildi, oltin tangalar muomaladan chiqib ketdi va ularning o‘rnida 

qadrsizlanadigan qog‘oz pullar paydo bo‘ldi.