Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

MPM · POT = B · TXS 

Bu yerda: 

MPM – muomaladagi pul miqdori; 

POT – pul aylanmasi tezligi; 

B – o‘rtacha tortilgan baho darajasi; 

TXS – tovar va xizmatlar soni. 

 

Bunda  POT va TXS uzoq muddatli doimiy miqdor bo‘lganligi 

sababli o‘zgarmas miqdor sifatida faraz qilinadi. Muomaladagi pul 

miqdorini boshqacharoq aniqlash tartibini ingliz iqtisodchi A.Pigu 

(1877-1959 – Kembrij doktrinasi) quyidagicha taklif qiladi: 

 

MPM = d

yd

 · B ·

 

IChM 

Bu yerda: 

d

yd

 – yillik daromad salmog‘i (pul ko‘rinishida); B – baho darajasi;

 

IChM – haqiqiy ishlab chiqarish miqdori. 

Pul muomalasini to‘g‘ri tashkil qilish va uni tartibga solish Marka-

ziy bankka xo‘jaliklar faolligiga samarali ta’sir o‘tkazish, muassasalar 

faoliyatini nazorat qilish, pul muomalasi va narxlar barqarorligiga eri-

shish, iqtisodiy o‘sishga yordam beradigan sharoitlar yaratish, pul-kredit 

sohasida vujudga kelgan amaldagi vaziyatni obyektiv baholash imkonini 

beradi.  

[41]. Pul darrov paydo bo‘lgan emas, u dunyoga kelgunicha o‘ziga 

ajratilgan rol uchun «pishib yetilish»ning uzoq yo‘lini o‘z shakllari evo-

lutsiyasi orqali bosib o‘tgan. Tarix fanining ma’lumotlariga ko‘ra 

O‘zbekiston tovar-pul munosabatlari juda qadimdan paydo bo‘lgan va 

---

 

55

rivojlangan kamdan-kam davlatlardan biri hisoblanadi. Chunki bu yerda 

pul ishlatila boshlanganiga 2 ming yildan oshgan. 

Hozirgi O‘zbekiston hududida yashagan xalqlar va qabilalar 

foydalangan dastlabki pul belgilari hamda tangalar eramizdan avvalgi V-

IV asrlarda Ahamoniylar saltanatida zarb qilingan oltin dariklar va 

kumush sikllar bo‘lgan. Biroq tovar-pul munosabatlari bu yerda 

Iskandar Zulqarnayn yurishidan keyingi davrda, Salavkiy va Yunon-

Baqtriya davlati barpo etilganidan so‘ng chinakamiga rivojlandi. 

O‘rta asrlar boshlarida O‘rta Osiyo davlatlarida oltin tangalar zarb 

qilinmagan. Bu davrda kumush tangalarni nomlash uchun yunoncha