Тупрокшунослик

27 – расм. С.А.Захаровнинг ранглар учбурчаги. 
 
Тупроқнинг намлиги. Бу морфологик белгитупроқларни текшириш 
давридаги намлиги тугрисида маълумот беради.Намлик даражасини 
қуйидагича ифодалаш мумкин: қуруқ – бунда тупроқ чангийдиган холда 
бўлади; нимхуш –тупроқ чангимайдиган курукликда бўлади;кучсиз 
намланган – бунда кафтга олинган тупроқ сиқилиб кафтга кўтариб 
ташланганда сочилиб кетади;уртача намланган - кафтда сиқилгантупроқ 
кафтга кўтариб ташланганда сочилмайди,ерга ташланганда сочилиб 
кетади;кучли намланган – каттик лой холида бўлади; хул –тупроқдан сув 
томчилаб туради. 
 Тупроқнинг зичлиги (қовушмаси).тупроқларнинг ривожланиши 
мобайнида хар бир қатлам маълум даражадаги зичликка эга бўлиб 
боради.Қатлам нинг зич ёки говак бўлишитупроқ қатлам ларидаги сув ва 
хавонинг харакатланишини,ўсимлик илдиз тизимини ривожланишини 

---

169 
белгилаб беради.Тупроқнинг зичлиги кесма ковланаётганда ҳам маълум 
бўлади.Лекин уни морфологик белгилар тасвирланаётганда хар бир қатлам 
га 
пичок 
санчиб 
куриш 
орқали 
аниқланади.Қатлам
сочилувчан,говак,кучсиз,уртача,кучли зичлашган ва жуда зич бўлиши 
мумкин.Кучсиз зичлашган қатлам га бироз куч билан пичок учини 1-2см га 
санчиш мумкин;уртача зичлашган қатлам га пичок учини катта куч билан 
0,5-1см га санчиш мумкин;қатлам кучли зичлашган ёки жуда зич бўлса 
унга пичок санчилмайди. 
 Тупроқнинг механиқавий таркиби. Турли тупроқлар ва уларнинг 
қатламлари механиқавий таркибига кура ҳар хил яъни лойли(гили, созли), 
қумоқли, қумлоқли ёки қумли бўлиши мумкин.Тупроқнинг механиқавий 
таркиби унинг сув-физик ва биркатор бошқа хоссаларини белгилаб 
беради.Тупроқ механиқавий таркиби далада тахминий аниқланади
(кулланмадагитупроқ механиқ таркибини аниқлаш усуллари мавзусига 
каранг).