X bob. Keyns va keynschilik ta‟limoti

Yana iqtisodiy o„sish va taklif haqida 

Yangi  klassik  nazariya  makroiqtisodga  sezilarli  ta‘sir  ko‗rsatdi, 

lekin  o‗zining  nazariyalari  uchun  Keyns  makroiqsodiy  nazariyasidek 

ko‗p isbot yig‗a olmadi. Statistik ma‘lumotlar javob topish uchun yetarli 

emas  edi.  Shu  nuqtada  makroiqtisodchilar  iqtisodiy  sikl  muammolariga 

e‘tibor qaratmay qo‗ydilar va o‗sish iqtisodiyotiga ko‗proq e‘tibor qarata 

boshladilar.  Bu  davr  talabi  edi,  Amerika  iqtisodiyoti  1990-yillar 

davomida o‗sib keldi va hech qanday iqtisodiy siklga duch kelmadi.  

 

Iqtisodiy  o‗sish  tahlili  1950-yillarda  Solouning  Xarrod-Domar 

modeliga  javoban  shakllantirlgan  o‗sish  modelini  qayta  ko‗rib 

chiqishdan boshlandi. Bu modelga ko‗ra iqtisodiy o‗sishga erishish oson 

emas,  agar  omad  yuz  o‗girsa,  iqtisodiyot  depressiyaga  tushib  qolishi 

hech gap emas edi. Solou modeli o‗zgarmas kapital/ishchi kuchi nisbati 

farazini olib tashlash orqali bu xulosaga qarshi chiqdi. Bu modelga ko‗ra 

iqtisodiyot  har  doim  muvozanatli  iqtisodiy  o‗sish  darajasiga  qaytadi. 

Iqtisodiyot  nomuvozanatlikda  emas,  balki  muvozanatda.  Solouning 

                                                             

44

 Michael Woodford (1991)нинг моделида мисоллар берилган and John Bryant (1983)каби иқтисодчиларнинг 

ўйин-назарий моделида келтирилган. 

---

228 

 

iqtisodiy  o‗sish  modeli  neoklassik  iqtsiodiy  o‗sish  modeli,  deb  ham 

atalib,  butunlay  taklifga  e‘tibor  qaratdi.  Ishlab  chiqarish  hajmini 

belgilashda talabning ta‘siri yo‗q edi. Yangi klassikchilarga bu yoqar edi 

va  nima  uchun  davlatlarning  o‗sish  sur‘atlari  har  xil  bo‗lishini 

tushuntirish uchun bu modelni yanada rivojlantirdilar. 

 

Makroiqtisodning  iqtisodiy  o‗sishga  o‗rg‗u  berishi  uning  tabiatini 

ham  o‗zgartirib  yubordi.  O‗sish  modellari  taklifga  asoslangan  modellar 

edi: ularda talabga o‗rin yo‗q edi. Shunday qilib o‗sish modellari e‘tibor 

qozonib,  Keyns  modellari  e‘tibordan  chetda  qoldi.  Bu  o‗sish  modellari 

o‗rtamiyona  va  keyinchalik  ommabop  kitoblarga  kiritilgan  sari 

makroiqtisodda  Keyns  nazariyasining  roli  tushib  bordi,  uning  o‗rniga 

zamonaviy  makroiqtisodiyot  fanida  pulning  miqdoriy  nazariyasi  va 

o‗sish  nazariyalariga  ko‗proq  e‘tibor  qilina  boshlandi.  Klassik  o‗sish 

nazariyasi  keyinchalik  iqtisodiy  o‗sishning  endogen  nazariyasi  bilan 

to‗ldirildi.  Iqtisodiy  o‗sishning  endogen  nazariyasida  texnologik 

o‗zgarish tashqaridan berilgan deb emas, balki endogen, ya‘ni modeldan 

kelib chiqadi, deb qabul qilinadi. U fan-texnika taraqqiyotiga sarflangan 

investitsiyalarning  tabiiy  natijasi  sifatida  qabul  qilinadi.  Iqtisodiy 

o‗sishning  endogen  nazariyasida  samaradorlikning  o‗sib  borishi 

Me‘yoriy  unumdorlikning  pasayib  borishidan  tezroq  amalga  oshadi  va 

buning  natijasi  o‗laroq  doimiy  iqtisodiy  o‗sishni  va  hech  qachon 

turg‗unlikka  tushmaslikni  kuzatishimiz  mumkin.  Shunday  qilib,  bu 

model asosiy makroiqtisodiy oqimni pessimizga emas, yana optimizmga 

qaytardi. 

 

Iqtisodiy  o‗sishga  e‘tibor  Keyns  makroiqtisodiy  nazariyasini 

chetga surib qo‗ydi. Keynscha modellar ishlatilar, lekin multiplikator va 

talab  siyosatining  ahamiyati  tushib  borar  edi.  Inflyatsiyaga  qarshi 

kurashda  monetar  siyosat  ishlatilar,  fiskal  siyosat  esa  amaliy  jihatdan 

noqulay,  amalda  siyosat  taklif  tarafiga  beriladigan  imtiyozlarga 

qaratilgan edi. 

 

Ammo  Solou  iqtisodiy  o‗sish  modelida  ham  ayrim  muammolar 

mavjud  bo‗lib,  u  statistik  faktlarga  to‗liq  to‗g‗ri  kelmas  edi.  Modelga 

ikki  o‗zgartirish  kiritish  orqali  bu  muammolarni  hal  qilish  mumkin:  bu 

model  muvofiqlashtirildi  va  o‗rniga  texnologiyaga  asoslangan  va  Smit 

nazariyasiga borib taqaladigan yangi o‗sish nazariyasi yuzaga keldi.